Ngành chế biến thực phẩm của Việt Nam đang phát triển nhanh chóng khi các nhà sản xuất mở rộng năng lực sản xuất, nâng cao tiêu chuẩn vệ sinh và chuẩn bị cho các yêu cầu xuất khẩu nghiêm ngặt hơn. Song song với sự tăng trưởng này, các nhà máy đang chịu áp lực ngày càng tăng để tăng cường vệ sinh bề mặt; nhu cầu về các giải pháp khử trùng bằng nước tại chỗ cho bề mặt thực phẩm, thiết bị và khu vực chế biến ngày càng trở nên quan trọng. Sự chuyển đổi này tạo ra cơ hội tăng trưởng rõ ràng cho các máy khử trùng nước hiện đại, hỗ trợ các thực hành vệ sinh an toàn hơn, tiêu chuẩn hóa hơn trong toàn ngành.

Tổng quan thị trường ngành công nghiệp chế biến thực phẩm

Việt Nam là một trong những trung tâm chế biến thực phẩm phát triển nhanh nhất châu Á. Ngành này đóng góp hơn 191.300 tấn vào tổng sản lượng sản xuất công nghiệp tính đến năm 2024.[1] và tiếp tục mở rộng khi nhu cầu tiêu dùng tăng cao và các nhà đầu tư nước ngoài tăng cường sự hiện diện của họ. Doanh thu sản xuất thực phẩm tăng từ 53,2 tỷ USD năm 2021 lên 67,5 tỷ USD năm 2023 (tăng 271 nghìn tỷ USD), phản ánh sự mở rộng bền vững của ngành. Xu hướng này cho thấy sự phục hồi mạnh mẽ về nhu cầu sau đại dịch và năng lực sản xuất đang mở rộng trên toàn ngành.

Doanh thu của các doanh nghiệp trong ngành sản xuất thực phẩm tại Việt Nam (2017 – 2023)

Đơn vị: tỷ USD

Nguồn: Cơ sở dữ liệu doanh nghiệp B&Company

Doanh thu ngành chế biến thực phẩm của Việt Nam tập trung chủ yếu ở khu vực Đông Nam Á và Đồng bằng sông Cửu Long, chiếm lần lượt 43,91 tỷ nhân dân tệ và 32,31 tỷ nhân dân tệ trong tổng doanh thu năm 2023, vượt xa các khu vực khác nhờ nền tảng nông nghiệp và thủy sản vững mạnh. Đồng bằng sông Hồng và miền Trung có mức đóng góp thấp hơn nhiều, phản ánh năng lực chế biến ở mức trung bình. Trong khi đó, khu vực trung du và cao nguyên phía Bắc đóng góp rất ít (tổng cộng 41 tỷ nhân dân tệ), cho thấy ngành chế biến thực phẩm quy mô lớn vẫn chủ yếu là ngành công nghiệp do miền Nam dẫn đầu.

Vietnam’s revenue of the Food Manufacturing sector by region in 2023

100% = 67,5 tỷ USD

Nguồn: Cơ sở dữ liệu doanh nghiệp B&Company

Khi các nhà máy, kho lạnh, bếp ăn tập thể và chuỗi nhà hàng mở rộng quy mô, họ chịu áp lực mạnh mẽ hơn từ cả các cơ quan quản lý địa phương và khách hàng xuất khẩu trong việc triển khai các hệ thống an toàn thực phẩm theo tiêu chuẩn HACCP và ISO 22000, vốn đặc biệt nhấn mạnh thiết kế hợp vệ sinh và khử trùng hiệu quả nước, thiết bị và bề mặt.[2].

Ứng dụng và xu hướng thị trường của máy khử trùng nước

Do các nhóm người dùng khác nhau có nhu cầu vệ sinh riêng biệt, từ làm sạch bề mặt đến rửa nguyên liệu thô và khử trùng thiết bị, thị trường tự nhiên được chia thành nhiều lĩnh vực ứng dụng khác nhau thay vì một phân khúc thống nhất. Kết quả là, thị trường máy khử trùng nước tại Việt Nam có thể được nhìn nhận theo bốn nhóm ứng dụng chính, mỗi nhóm có các động lực thúc đẩy việc áp dụng và ưu tiên công nghệ riêng.

Dịch vụ ăn uống, HORECA (Khách sạn - Nhà hàng - Dịch vụ ăn uống) và bếp ăn cho các cơ sở công cộng.

Đây là phân khúc năng động nhất, được thúc đẩy bởi sự mở rộng nhanh chóng của các nhà hàng, khách sạn, bếp ăn tập thể và các đơn vị cung cấp suất ăn cho trường học. Các nhà điều hành ngày càng yêu cầu một quy trình vệ sinh nhất quán, có thể kiểm toán được, đặc biệt là đối với việc rửa rau củ, khử trùng dụng cụ nhà bếp và khử khuẩn các bề mặt tiếp xúc với thực phẩm. Các máy khử trùng nước như máy tạo axit hypochlorous (HOCl) hoặc hệ thống nước điện phân được sử dụng rộng rãi vì chúng giảm thiểu việc tiếp xúc với hóa chất, mang lại khả năng khử trùng nhẹ nhàng nhưng hiệu quả và cải thiện việc tuân thủ các quy định vệ sinh.

Nhà máy chế biến thực phẩm và đồ uống

Việc áp dụng công nghệ này trong phân khúc này đang tăng trưởng ổn định, đặc biệt mạnh mẽ hơn ở các nhà sản xuất vừa và lớn, nhất là những nhà sản xuất xuất khẩu hải sản, trái cây đông lạnh, đồ uống hoặc thực phẩm chế biến sẵn. Các nhà máy này phải đáp ứng các tiêu chuẩn HACCP, ISO 22000 và tiêu chuẩn quốc tế của nhà mua hàng, đòi hỏi hệ thống vệ sinh đáng tin cậy cho nguyên liệu thô, bề mặt thiết bị và nước được sử dụng trong quá trình rửa hoặc vệ sinh tại chỗ (CIP). Do đó, máy khử trùng nước ngày càng được xem là một giải pháp an toàn hơn, không để lại dư lượng so với phương pháp định lượng clo truyền thống.

Cơ sở y tế, các tòa nhà công cộng và cơ sở thương mại

Trong và sau đại dịch COVID-19, nhiều bệnh viện, phòng khám, văn phòng chính phủ và các tòa nhà công cộng đã đầu tư vào hệ thống khử trùng bằng HOCl và các mô-đun ozone/tia cực tím để vệ sinh bề mặt và không khí. Phân khúc này vẫn duy trì nhu cầu, đặc biệt là đối với nước khử trùng nhẹ, an toàn cho người sử dụng, phù hợp cho lối vào, khu vực chung hoặc trạm rửa tay.

Nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản và hậu cần chuỗi cung ứng lạnh

Mặc dù vẫn còn đang trong giai đoạn phát triển, một số trang trại, nhà đóng gói và cơ sở kho lạnh đã sử dụng máy khử trùng nước để vệ sinh trái cây, rau quả, hải sản, dụng cụ và bề mặt kho lạnh. Các ứng dụng này vẫn còn mang tính chuyên biệt nhưng dự kiến sẽ mở rộng khi Việt Nam tăng cường các tiêu chuẩn chất lượng xuất khẩu nông sản.

Ứng dụng trong ngành chế biến thực phẩm

Trong bối cảnh vệ sinh an toàn thực phẩm tại Việt Nam, ngành chế biến thực phẩm nổi bật là một trong những lĩnh vực đòi hỏi khắt khe và phát triển nhanh nhất. Khi sản lượng tăng và yêu cầu xuất khẩu ngày càng khắt khe, các nhà máy chịu áp lực lớn hơn trong việc kiểm soát rủi ro ô nhiễm trong suốt quá trình hoạt động. Môi trường này đang thúc đẩy sự chú trọng ngày càng tăng đối với các giải pháp khử trùng bằng nước hiện đại.

Tuy nhiên, việc ứng dụng máy khử trùng nước vẫn còn hạn chế. Rào cản chính là nhận thức kỹ thuật thấp về thiết bị vệ sinh tiên tiến và sự phụ thuộc vào công nghệ sau thu hoạch lỗi thời. Nhiều nhà chế biến, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (chiếm 931 tỷ nhân dân tệ trong tổng số doanh nghiệp hoạt động tại Việt Nam) vẫn chưa nắm rõ vấn đề này.[3]Họ quen thuộc với phương pháp làm sạch bằng clo truyền thống nhưng hiểu biết hạn chế về các công nghệ mới hơn như HOCl, nước điện phân hoặc hệ thống ozone-nước, cách thức hoạt động và cách chúng cải thiện kết quả an toàn thực phẩm.

Bên cạnh đó, khi việc áp dụng dần tăng lên trong số các doanh nghiệp có năng lực hơn, thị trường đang bắt đầu hình thành những ưu tiên công nghệ rõ ràng hơn. Gần đây, các nhà chế biến thực phẩm Việt Nam chủ yếu sử dụng bốn loại máy khử trùng nước.

Máy tạo nước điện phân (NaOCl trung tính/Anolyte)

Các hệ thống này điện phân dung dịch muối loãng để tạo ra natri hypoclorit hoạt tính cao với độ pH trung tính từ 7,0-7,5. Nước khử trùng có đặc tính kháng khuẩn mạnh, ít mùi và ít cặn. Trong các nhà máy thực phẩm, nó được sử dụng để rửa rau, quả và hải sản; khử trùng dao, thớt, băng chuyền và bồn chứa; và phun sương hoặc xịt khử trùng trong phòng sơ chế hoặc phòng lạnh.

Máy tạo axit hypochlorous (HOCl) – nước mềm có tính axit

Các hệ thống như OSG P3 tạo ra HOCl nồng độ thấp để khử trùng bề mặt và toàn thân, được quảng cáo là an toàn hơn so với khí ozone, dung dịch anolyte hoặc dung dịch clo truyền thống. Trong lĩnh vực chế biến thực phẩm, HOCl ngày càng được các nhà cung cấp toàn cầu và địa phương mới nổi định vị là giải pháp để rửa nguyên liệu thô và khử trùng dây chuyền sản xuất, với những ưu điểm như ít ăn mòn, ít mùi và lượng dư hóa chất rất thấp.

Công nghệ khử trùng bằng ozone và tia cực tím được tích hợp vào hệ thống xử lý nước.

Máy tạo ozone và mô-đun tia cực tím được sử dụng để khử trùng nước trong hệ thống lọc RO-UV/ozone. Các thiết bị này đóng vai trò là "mô-đun khử trùng" cuối cùng để đảm bảo nước sử dụng an toàn về mặt vi sinh trong các nhà máy chế biến đồ uống, hải sản và thực phẩm nói chung.

Hệ thống khử trùng bằng clo và các hóa chất truyền thống

Phương pháp định lượng clo vẫn phổ biến, đặc biệt là ở các nhà máy nhỏ, do chi phí thấp. Tuy nhiên, cả ở Việt Nam và trên toàn cầu, thị trường đang dần chuyển sang các giải pháp an toàn hơn, ít dư lượng hơn như nước điện phân, HOCl, ozone và công nghệ tia cực tím.

Nhìn chung, ngành chế biến thực phẩm của Việt Nam đang dần chuyển đổi từ các chất khử trùng hóa học truyền thống sang các công nghệ máy khử trùng nước tiên tiến, ít dư lượng hơn. Khi áp lực từ phía cơ quan quản lý và yêu cầu xuất khẩu ngày càng gia tăng, các công nghệ khử trùng hiện đại này dự kiến sẽ trở thành tiêu chuẩn tại nhiều nhà máy Việt Nam hơn.

Các nhà sản xuất chính

Thị trường máy khử trùng nước tại Việt Nam được định hình bởi sự kết hợp giữa các thương hiệu Hàn Quốc và Nhật Bản như NaOClean và OSG, cùng với một nhóm các nhà sản xuất Việt Nam đang phát triển như Dr.Ozone, Ecomax, Rama và UVGREEN. Các thương hiệu nước ngoài dẫn đầu phân khúc cao cấp với công nghệ HOCl ổn định và nước điện phân, thường nhắm đến các nhà máy thực phẩm và môi trường đòi hỏi vệ sinh cao. Các thương hiệu trong nước tập trung hơn vào các giải pháp ozone và tia UV, cung cấp các sản phẩm tiết kiệm chi phí cho người dùng vừa và nhỏ. Trên toàn thị trường, nhu cầu đang tăng lên do các tiêu chuẩn vệ sinh nghiêm ngặt hơn trong chế biến thực phẩm, dịch vụ ăn uống và hộ gia đình. Nhìn chung, xu hướng đang chuyển sang các công nghệ khử trùng tại chỗ an toàn, ít dư lượng thay vì các hóa chất truyền thống.

Tổng hợp của B&Company

Triển vọng thị trường máy khử trùng nước tại Việt Nam

Cơ hội chính

Ngành công nghiệp chế biến thực phẩm của Việt Nam dự kiến sẽ tiếp tục là một trong những phân khúc sản xuất tăng trưởng nhanh nhất trong 5 năm tới, được hỗ trợ bởi tiêu dùng nội địa mạnh mẽ, nhu cầu xuất khẩu mở rộng và đầu tư nước ngoài liên tục. Khi các nhà máy chế biến mở rộng quy mô và hiện đại hóa, kiểm soát vệ sinh sẽ trở thành ưu tiên hoạt động ngày càng quan trọng. Điều này tạo ra nhu cầu bền vững đối với máy khử trùng nước, đặc biệt là các hệ thống đảm bảo an toàn vi sinh và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Sự chuyển đổi từ các phương pháp dựa trên hóa chất sang tia cực tím, ozone và các hệ thống khử trùng và sấy khô tích hợp có khả năng sẽ tăng tốc khi kỳ vọng của người tiêu dùng và việc thực thi quy định được tăng cường.

Các bếp ăn tập thể, đơn vị cung cấp dịch vụ ăn uống, nhà máy chế biến rau củ quả tươi, quán cà phê và chuỗi cửa hàng tiện lợi đang phát triển nhanh chóng. Những người dùng này ưa chuộng các máy khử trùng nước nhỏ gọn, dễ bảo trì để vệ sinh bề mặt và nguyên liệu hàng ngày. Công nghệ này vẫn đang trong giai đoạn phát triển, chưa có thương hiệu nào chiếm ưu thế. Các thương hiệu nước ngoài chất lượng cao có tiềm năng khác biệt mạnh mẽ, đặc biệt nếu cung cấp đào tạo tại địa phương, dịch vụ hậu mãi và các thiết bị trình diễn.

Những thách thức chính

Mặc dù tiêu chuẩn vệ sinh đã được cải thiện, nhiều nhà chế biến thực phẩm Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vẫn còn hiểu biết hạn chế về nước điện phân (HOCl/NaOCl trung tính), hệ thống xử lý nước bằng ozone hoặc khử trùng bằng tia cực tím. Người mua thường nhầm lẫn máy khử trùng nước với các thiết bị “giải độc” ozone đơn giản hoặc máy tiệt trùng gia dụng. Sự thiếu hiểu biết này làm chậm quá trình áp dụng và đòi hỏi đầu tư đáng kể vào đào tạo, trình diễn và giải thích kỹ thuật để giúp khách hàng hiểu về an toàn, hiệu quả và cách sử dụng đúng cách.

Các cơ sở chế biến thực phẩm vừa và nhỏ, các xưởng chế biến rau củ tươi và các đơn vị cung cấp dịch vụ ăn uống địa phương hoạt động với biên lợi nhuận eo hẹp. Họ thường cho rằng các hệ thống khử trùng tiên tiến có chi phí cao hơn so với các chất khử trùng dạng bột hoặc lỏng truyền thống chứa clo. Ngay cả khi chi phí vận hành dài hạn thấp hơn, rào cản về vốn đầu tư ban đầu vẫn là một thách thức. Nếu không có các lựa chọn tài chính, cho thuê hoặc hỗ trợ của chính phủ, các quyết định mua sắm sẽ bị trì hoãn hoặc né tránh.

Việt Nam có các quy định chung về an toàn thực phẩm, nhưng chưa có tiêu chuẩn quốc gia cụ thể nào quy định về máy tạo HOCl, hệ thống nước điện phân trung tính, hoặc máy tạo nước ozone dùng trong chế biến thực phẩm. Do đó, các nhà máy đôi khi ngần ngại vì không chắc chắn về việc tuân thủ, chứng nhận hoặc các yêu cầu kiểm toán. Việc thiếu các tiêu chuẩn chính thức của Việt Nam cũng gây khó khăn cho các nhà cung cấp trong việc quảng bá các tuyên bố khoa học hoặc chứng minh tính ưu việt so với clo.

Kết luận

Trong thời gian ngắn hạn, việc áp dụng sẽ cao nhất ở các nhà máy xuất khẩu, chế biến hải sản, rau quả, đồ uống và thực phẩm chế biến sẵn, nơi việc tuân thủ HACCP, BRCGS và ISO 22000 thúc đẩy đầu tư vào các công nghệ khử trùng tiên tiến và có thể truy xuất nguồn gốc. Miền Nam Việt Nam, với mật độ tập trung cao các nhà máy chế biến và khu công nghiệp, dự kiến sẽ dẫn đầu nhu cầu thị trường.

Mặc dù thị trường vẫn còn phân mảnh với các nhà sản xuất thiết bị gốc quốc tế thống trị phân khúc cao cấp và các nhà cung cấp trong nước phục vụ các doanh nghiệp vừa và nhỏ, nhưng vẫn có cơ hội rõ ràng cho các máy móc khác biệt, bền bỉ và dễ bảo trì. Nhìn chung, Việt Nam có triển vọng tăng trưởng mạnh mẽ, với nhu cầu đa cấp ngày càng tăng và dư địa đáng kể cho các hệ thống đổi mới, đặc biệt là khi các yếu tố quyết định đến quyết định mua hàng bao gồm khử trùng tích hợp, hiệu quả sấy khô và bảo trì thân thiện với người dùng.

* Lưu ý: Nếu bạn muốn trích dẫn thông tin trong bài viết này, vui lòng ghi rõ nguồn và kèm theo link bài viết để đảm bảo tôn trọng bản quyền.

[1] https://vietnamnews.vn/economy/1687540/vn-s-food-processing-industry-struggles-to-improve-quality-and-value-chain-integration.html

[2] https://nifc.gov.vn/en/qms-certification-general-introduction/food-safety-management-system-certification-post1663.html

[3] https://vietnamnet.vn/en/vn-s-food-processing-industry-struggles-to-improve-quality-2345414.html