Tổng quan thị trường

Việt Nam là một cường quốc nông nghiệp ở Đông Nam Á, và do đó, nước này cũng sản xuất một lượng lớn phụ phẩm nông nghiệp hàng năm. Theo thống kê năm 2022, tổng sản phẩm phụ nông nghiệp tại Việt Nam vào khoảng 159–160 triệu tấn, bao gồm Chất thải cây trồng Chất thải chăn nuôi, Chất thải lâm nghiệp và Chất thải chế biến thủy sản¹

Agricultural by-products in Vietnam (2022)

Đơn vị: %; 100% = ~159 triệu tấn

Nguồn: Tổng cục Thống kê, Báo cáo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; BC của tổng hợp

Trong khi ~52,3% sản phẩm phụ của cây trồng được tái chế hoặc tái sử dụng³, các ngành như chăn nuôi và lâm nghiệp vẫn còn tiềm năng chưa được khai thác, chỉ ra một cơ hội lớn để thúc đẩy chuyển đổi xanh ở Việt Nam. Nếu được quản lý hiệu quả, nguồn tài nguyên này có thể tạo ra 43 triệu tấn phân hữu cơ, 87 triệu lít bioethanol và khối lượng lớn năng lượng sinh khối.

Hơn nữa, theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, việc quản lý không đúng cách các sản phẩm phụ này, đặc biệt là thông qua việc đốt rơm rạ ngoài đồng ruộng, gây ra lượng khí thải nhà kính đáng kể, đóng góp gần 15% vào tổng lượng khí thải của Việt Nam.²

Những thay đổi mới trong việc sử dụng các sản phẩm phụ trong nông nghiệp

Nông dân và doanh nghiệp Việt Nam đã tiên phong trong những cách thức mới và sáng tạo để tái sử dụng chất thải nông nghiệp, nâng cao cả tính bền vững và lợi nhuận.

a. Trong Trồng trọt

Phân bón từ rơm rạ – Xu hướng mới của ngành nông nghiệp Việt Nam

Nguồn: lamgiau.laodongthudo.vn

Sản xuất phân bón hữu cơ

Việc ủ phân hữu cơ từ chất thải nông nghiệp đang ngày càng được ưa chuộng:

Vật liệu thông dụng: Rơm rạ, vỏ cà phê, lá mía

Ứng dụng:

– Ở Đồng bằng sông Cửu Long, rơm rạ được ủ và tái sử dụng làm phân hữu cơ cho ruộng lúa và vườn rau⁴

– Tại Bắc Giang, nông dân đã chuyển từ đốt rơm rạ sang ủ phân hữu cơ vi sinh. Qua đánh giá chuyên môn, diện tích áp dụng kỹ thuật canh tác này đã giảm 20-30% phân bón hóa học, đồng thời tăng cường sức khỏe đất và khả năng phục hồi của cây trồng⁵

Trồng nấm

Sử dụng vật liệu phế thải để trồng nấm mang lại nguồn thu nhập bền vững:

Vật liệu thông dụng: Rơm rạ, mùn cưa, bã mía

Ứng dụng:

– Nông dân Vĩnh Long và Cần Thơ đã áp dụng mô hình trồng nấm rơm, tăng thu nhập hằng năm khoảng 20%⁶

– Tại Nam Định, việc sử dụng phân bón lá hữu cơ PAN đã giúp tăng năng suất nấm, đồng thời giảm chi phí⁷

Mushroom growing model using agricultural waste in Soc Trang province

Nguồn: soctrang.gov.vn

Phủ đất

Việc phủ lớp phủ tự nhiên bằng chất thải nông nghiệp giúp giữ độ ẩm cho đất và cải thiện năng suất:

Vật liệu phổ biến: Rơm, lá khô

Ứng dụng:

– Khuyến khích các vườn cây ăn trái Tiền Giang tích cực sử dụng rơm rạ phủ đất để giữ ẩm cho đất, giảm xói mòn, giảm chi phí tưới tiêu⁸

– Nông dân Đồng Nai sử dụng lá chuối và xơ dừa để phủ đất, cải thiện chất lượng đất⁹

Biomass Material Production

Sản xuất vật liệu sinh khối – Bước tiến mới trong sử dụng chất thải nông nghiệp tại Việt Nam

Nguồn: nguyenlieudot.vn

Việc chuyển đổi các sản phẩm phụ thành nhiên liệu sinh khối góp phần vào tính bền vững về năng lượng của Việt Nam:

Vật liệu phổ biến: Vỏ cà phê, bã mía

Một số ví dụ điển hình:

– Một công ty ở Phú Thọ sản xuất viên sinh khối từ chất thải nông nghiệp, cung cấp nguồn năng lượng tái tạo thay thế cho than¹⁰

– Các doanh nghiệp tại Gia Lai và Đắk Lắk đã đầu tư xây dựng nhà máy điện sử dụng công nghệ nhiên liệu sinh khối, chủ yếu sử dụng phụ phẩm nông nghiệp (bã mía, trấu, vỏ cà phê…) từ hoạt động sản xuất làm nhiên liệu, góp phần giảm đáng kể lượng khí thải công nghiệp và tạo ra mô hình kinh tế tuần hoàn bền vững.¹¹

b. Trong chăn nuôi

Nông dân Tiền Giang tận dụng nguồn mít và xơ mít dư thừa tại địa phương để chăn nuôi dê

Nguồn: THVL

Thức ăn cho động vật

Tái sử dụng chất thải nông nghiệp thành thức ăn chăn nuôi là một chiến lược tiết kiệm chi phí:

Vật liệu phổ biến: Thân cây ngô, vỏ đậu nành, mít non

Một số ví dụ điển hình:

– Tiền Giang: Nông dân cho dê ăn bã mít¹²

– Ở Tây Nguyên, trâu bò được nuôi bằng thân cây ngô và bã đậu nành¹³

– Các công ty thức ăn chăn nuôi đã bắt đầu sử dụng ngũ cốc đã qua sử dụng làm nguyên liệu để sản xuất thức ăn chăn nuôi¹⁴

Đồ lót sinh học

Đệm lót sinh học: Xu hướng mới giảm ô nhiễm và công sức trong chăn nuôi tại Việt Nam

Nguồn: Đài truyền hình Việt Nam

Các hoạt động phúc lợi động vật đang được cải thiện nhờ các giải pháp lót chuồng tự nhiên:

Vật liệu phổ biến: Mùn cưa đã qua xử lý, trấu

Ví dụ điển hình:

– Công ty Cổ phần Tập đoàn Quế Lâm mua phụ phẩm nông lâm sản để sản xuất chế phẩm sinh học giúp giảm mùi hôi ở trang trại chăn nuôi lợn¹⁵

– Tại Bà Rịa-Vũng Tàu, việc ứng dụng chế phẩm sinh học trong xử lý chất thải chăn nuôi đã được nhiều trang trại chăn nuôi lợn, gà quy mô lớn trên địa bàn triển khai, mang lại hiệu quả cao.¹⁶

– Một trang trại nuôi gà ở Tuyên Quang kết hợp trấu và phụ gia sinh học tạo ra chất độn chuồng thân thiện với môi trường¹⁷

Thủ công mỹ nghệ

Eco-friendly handicrafts thrive again thanks to agricultural waste

Nguồn: craftsthx.com

Nguyên vật liệu: Rơm rạ, vỏ dừa

Một số ví dụ điển hình:

– Tại Bến Tre, hàng thủ công mỹ nghệ từ vỏ dừa được xuất khẩu đi khắp thế giới¹⁸

– Nghệ nhân An Giang làm đồ trang trí từ rơm rạ¹⁹

– Làng Quảng Nam đan chiếu, giỏ từ cói khô và rơm rạ²⁰

Hỗ trợ từ chính quyền địa phương

Các chính sách chủ động của chính phủ Việt Nam đã đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy việc sử dụng bền vững các sản phẩm phụ nông nghiệp:

Thực hiện chính sách

– Quyết định số 5190/QĐ-BNN-BVTV về việc phê duyệt Đề án Quy hoạch phát triển phân bón hữu cơ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050: Phấn đấu đến năm 2030, các tỉnh sản xuất 80% tạo chuỗi giá trị gắn kết sử dụng phân hữu cơ; Nâng tỷ trọng phân hữu cơ sử dụng trong tổng tiêu thụ phân bón lên 30% vào năm 2030 và 50% vào năm 2050²¹

– Luật số 31/2018/QH14 về Trồng trọt và Bảo vệ môi trường: Hỗ trợ quản lý chất thải bền vững và thúc đẩy tái chế²²

– Luật số 72/2020/QH14 về Bảo vệ môi trường năm 2020 đề cập đến việc thực thi việc tái chế tàn dư cây trồng và hạn chế các hoạt động gây hại như đốt nương rẫy²³

Hỗ trợ tài chính²⁴

– Ngân hàng nhà nước, các tổ chức và trung tâm nghiên cứu nông nghiệp Trợ cấp hạt giống hữu cơ và phân bón sinh học

– Ngân hàng cam kết cho vay ưu đãi doanh nghiệp đầu tư công nghệ xanh, dự án năng lượng sinh khối

Chương trình đào tạo

– Các chiến dịch giáo dục toàn quốc để hướng dẫn nông dân quản lý chất thải bền vững. Các ví dụ đáng chú ý bao gồm Chiến dịch Làm cho Thế giới Sạch hơn, “Việt Nam Xanh”

– Hợp tác với các viện nghiên cứu để chuyển giao các phương pháp hay nhất và sáng kiến. Hợp tác GIZ-IRRI về chuyển giao công nghệ xanh trong nông nghiệp, dự án WISDOM về giám sát môi trường^25, và các dự án nghiên cứu nhưng Viện Môi trường Nông nghiệp Việt Nam liên quan đến việc sử dụng và phát triển các sản phẩm sinh học để xử lý chất thải và phụ phẩm nông nghiệp²⁶

– Các sáng kiến địa phương, như chiến dịch “Không đốt rơm rạ” từ năm 2019 tại các tỉnh phía Bắc²⁷, đã nâng cao đáng kể nhận thức của công chúng về bảo vệ môi trường.

Cơ hội hợp tác cho doanh nghiệp Nhật Bản

Sự chuyển dịch của Việt Nam sang nền kinh tế tuần hoàn và nông nghiệp xanh mang đến những cơ hội thú vị cho các đối tác quốc tế, đặc biệt là Nhật Bản. Các dự án hợp tác đầu tiên giữa các doanh nghiệp Việt Nam và Nhật Bản đã được triển khai. Bao gồm:

Chuyển giao công nghệ

– Giới thiệu máy ủ phân hữu cơ tiên tiến và máy lên men rác hữu cơ nhanh²⁸

– Triển khai công nghệ sản xuất viên sinh khối²⁹

Liên doanh

Hợp tác sản xuất phân hữu cơ chất lượng cao, thức ăn chăn nuôi và các đơn vị khí sinh học. Đồng phát triển các hệ thống khí sinh học hiệu quả phù hợp với các trang trại vừa và nhỏ tại các tỉnh như Long An và Tiền Giang³⁰

Vietnam Animal Husbandry Association visited and worked with Kyodo Sojitz Company

Nguồn: nhachannuoi.vn

Đầu tư vào năng lượng tái tạo

Nhà máy điện tại tỉnh Hậu Giang, miền Nam Việt Nam, là dự án phát điện sinh khối đầu tiên tại Việt Nam của Erex - một tập đoàn Nhật Bản chuyên phát triển năng lượng sinh khối. Nhà máy đốt khoảng 130.000 tấn trấu mỗi năm. Điện được tạo ra được bán theo chương trình hỗ trợ giá điện (FiT) của Việt Nam. Ngoài ra còn có các cuộc thăm dò sản xuất ethanol từ sắn và trấu³¹

Chuỗi kinh tế tuần hoàn nông nghiệp

Tỉnh Long An đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác với các tập đoàn lớn của Nhật Bản trong lĩnh vực cung cấp nguyên liệu sinh khối và xử lý nước thải. Trong đó, Tập đoàn Sumitomo Forestry đã đầu tư vào dự án Vina Ecoboard tại Long An, chuyên sản xuất ván gỗ từ cây keo và cung cấp nguyên liệu sinh khối cho các nhà máy điện sinh khối³²

Biên bản ghi nhớ (MOU) và Lễ trao đổi hợp tác đầu tư giữa Tập đoàn Lâm nghiệp Sumitomo và các doanh nghiệp địa phương

Nguồn: vnanet.vn

Thách thức và triển vọng tương lai

Đầu tư vào công nghệ tái chế chất thải nông nghiệp đòi hỏi vốn lớn và chuyên môn. Nhiều nông dân và doanh nghiệp nhỏ không có khả năng tiếp cận nguồn tài chính hoặc kiến thức để áp dụng các công nghệ mới, dẫn đến việc sử dụng chất thải nông nghiệp không hiệu quả³³

Tuy nhiên, với cam kết mạnh mẽ của chính phủ Việt Nam, cộng đồng nông dân ngày càng nhận thức rõ hơn và sự hỗ trợ của quốc tế, tương lai của quá trình chuyển đổi xanh thông qua việc sử dụng hiệu quả các sản phẩm phụ của cây trồng là rất tươi sáng.

Kết luận

Quá trình chuyển đổi xanh của Việt Nam, bắt nguồn từ việc sử dụng hiệu quả các sản phẩm phụ của cây trồng, đang thiết lập một chuẩn mực mới cho nền nông nghiệp bền vững và tăng trưởng kinh tế tuần hoàn ở Đông Nam Á. Bằng cách chuyển đổi chất thải thành các nguồn tài nguyên có giá trị, Việt Nam không chỉ giải quyết các vấn đề về môi trường mà còn củng cố nền kinh tế nông thôn.

Thông qua đổi mới liên tục, các chính sách hỗ trợ và hợp tác quốc tế mạnh mẽ - đặc biệt là với các đối tác như Nhật Bản - Việt Nam đang sẵn sàng trở thành một nhân tố đầy triển vọng trong lĩnh vực nông nghiệp xanh.

¹https://www.researchgate.net/

² BC tổng hợp từ nhiều bài viết trên internet

³ Theo Cục Trồng trọt

⁴ https://www.vietnamplus.vn/tai-su-dung-rom-ra-gia-tang-gia-tri-cay-lua-o-dong-bang-song-cuu-long-post826438.vnp

⁵ https://hoinongdan.bacgiang.gov.vn/21804-su-dung-hieu-qua-phu-pham-nong-nghiep.html

⁶ https://baocantho.com.vn/tan-dung-rom-ra-nang-cao-thu-nhap-a164904.html

⁷ https://baonamdinh.vn/tin-nong/202406/danh-gia-mo-hinh-trinh-dien-su-dung-phan-bon-la-huu-co-pan-0fc0815

⁸ https://tiengiang.gov.vn/chi-tiet-tin?%2Fhuong-dan-nong-dan-ung-pho-han-man-tren-cay-trong%2F19627917

⁹ https://baodongnai.com.vn/phong-su-ky-su/202309/nhan-giong-va-nuoi-trong-nam-rom-tren-than-la-chuoi-8084a72

¹⁰ https://www.vietnamplus.vn/ung-dung-san-xuat-vien-dot-biomass-tu-phe-phu-pham-nong-nghiep-post288763.vnp

¹¹ BC tổng hợp từ nhiều bài viết trên internet

¹² https://www.thvl.vn/lam-giau-tu-viec-tan-dung-mit-dat-xo-mit-de-nuoi-de.html

¹³ https://baolamdong.vn/kinh-te/202501/ho-tro-nong-dan-trong-bap-nuoi-bo-sua-d6818dc/

¹⁴ http://bahemdongphat.com/

¹⁵ https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=i-_gwvdadOc&utm

¹⁶ https://baria-vungtau.gov.vn/

¹⁷ https://vtv.vn/video/nong-nghiep-xanh-tan-dung-phu-pham-cay-trong-hieu-qua-730016.htm

¹⁸ https://handicrafthx.com/news/learn-about-ben-tre-coconut-handicrafts-and-coconut-handicraft-products/675.html

¹⁹ https://vinahandicrafts.com/san-pham-gobojime-tet-ben-tu-lua-non/

²⁰ https://culaochamtour.com/thong-tin-du-lich-quang-nam/lang-chieu-ban-thach-duy-xuyen-quang-nam.html

²¹ https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Linh-vuc-khac/Quyet-dinh-5190-QD-BNN-BVTV-2023-De-an-Phat-trien-san-xuat-su-dung-phan-bon-huu-co-den-2030-603661.aspx

²² https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Linh-vuc-khac/Luat-Trong-trot-2018-336355.aspx

²³ https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Tai-nguyen-Moi-truong/Luat-so-72-2020-QH14-Bao-ve-moi-truong-2020-431147.aspx

²⁴ BC tổng hợp từ nhiều bài viết trên internet

²⁵ Reference document: https://collections.unu.edu/eserv/UNU%3A1892/pdf3946.pdf

²⁶ https://tapchi.vaas.vn/sites/tapchi.vaas.vn/files/tapchi/2021-10/tc1_0.pdf

²⁷ https://nongnghiepmoitruong.vn/ha-noi-khong-khi-bi-o-nhiem-do-dot-rom-ra-d609822.html

²⁸ https://www.argusmedia.com/en/news-and-insights/latest-market-news/2682422-japan-s-erex-starts-up-biomass-power-plant-in-vietnam

²⁹ https://www.bioenergy-news.com/news/japanese-and-vietnamese-companies-initiate-biomass-pellet-production-trial

³⁰ https://theinvestor.vn/japanese-investors-eye-biomass-feedstock-wastewater-treatment-projects-in-southern-vietnam-d15191.html

³¹ https://www.argusmedia.com/en/news-and-insights/latest-market-news/2682422-japan-s-erex-starts-up-biomass-power-plant-in-vietnam

³² https://sfc.jp/english/news/pdf/20160219.pdf

³³ https://www.taiwannews.com.tw/news/6093445

* Lưu ý: Nếu bạn muốn trích dẫn thông tin trong bài viết này, vui lòng ghi rõ nguồn và kèm theo link bài viết để đảm bảo tôn trọng bản quyền.