Tiềm năng thị trường carbon của Việt Nam: Quy mô và triển vọng tài chính

Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển thị trường carbon, được hỗ trợ bởi điều kiện tự nhiên thuận lợi và các ngành sản xuất carbon như lâm nghiệp và nông nghiệp. Việt Nam có thể tạo ra khoảng 57 triệu tín chỉ carbon [1]. Với mức giá khiêm tốn 5 đô la Mỹ/tín chỉ, con số này tương đương với 300 triệu đô la Mỹ doanh thu; nếu giá tăng lên 10-20 đô la Mỹ, doanh thu hàng năm có thể đạt 400 triệu đô la Mỹ đến 1 tỷ đô la Mỹ.

Việt Nam đã chứng minh được năng lực của mình. Vào tháng 3 năm 2024, Việt Nam đã bán 10,3 triệu tín chỉ carbon rừng cho Quỹ FCPF của Ngân hàng Thế giới với giá 51,5 triệu đô la Mỹ [2]. Đến cuối năm 2023, hơn 300 dự án đã được đăng ký theo tiêu chuẩn quốc tế (CDM, VCS, Tiêu chuẩn Vàng), với 150 dự án phát hành tổng cộng 40,2 triệu tín chỉ - nhiều dự án được giao dịch trên toàn cầu [3].

Vietnam carbon credit resource

Đơn vị: Triệu tấn CO₂

Nguồn: Mục Đầu tư tài chính – Báo Sài Gòn Giải Phóng

Trong lĩnh vực nông nghiệp, mặc dù là nguồn phát thải đáng kể, nhưng nó cũng có tiềm năng tạo ra tới 57 triệu tín chỉ carbon mỗi năm [5]. Các sáng kiến chính bao gồm kỹ thuật tưới ngập khô xen kẽ (AWD) trong canh tác lúa, canh tác hữu cơ, hệ thống khí sinh học và tối ưu hóa phân bón. Một động lực đáng chú ý là chương trình canh tác lúa phát thải thấp trị giá 120 triệu đô la Mỹ tại Đồng bằng sông Cửu Long, do Ngân hàng Thế giới tài trợ [6].

Các lĩnh vực năng lượng và quản lý chất thải cũng cung cấp thêm nguồn tín chỉ carbon. Trong khi các dự án điện gió và điện mặt trời có xu hướng tạo ra tín chỉ giá trị thấp hơn do thị trường bão hòa, lợi nhuận cao hơn có thể đạt được thông qua điện sinh khối, thu hồi khí mê-tan từ bãi chôn lấp và công nghệ chuyển đổi rác thải thành năng lượng. Những ví dụ thành công bao gồm nhà máy điện gió Bạc Liêu và các dự án xử lý nước thải ở Tây Ninh [7, 8].

Ngoài việc giảm phát thải trong các lĩnh vực thông thường, Việt Nam còn được hưởng lợi từ carbon tự nhiên từ lâm nghiệp và carbon xanh. Lâm nghiệp được coi là một “mỏ vàng xanh” tiềm năng. Với 14,9 triệu ha rừng, ngành này có thể tạo ra 50–70 triệu tín chỉ thông qua các sáng kiến REDD+, tái trồng rừng và quản lý rừng bền vững [9]. Carbon xanh là một lĩnh vực mới nổi. Với 1 triệu km² lãnh thổ biển và các hệ sinh thái ven biển phong phú—rừng ngập mặn, thảm cỏ biển và đất ngập nước—Việt Nam có tiềm năng lớn trong việc tạo ra các tín chỉ có giá trị cao đồng thời mang lại các lợi ích chung như bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ bờ biển và hỗ trợ sinh kế cho người dân địa phương.

Tín dụng Carbon: Từ Chi phí tuân thủ đến Tài sản chiến lược

Tín chỉ carbon đang chuyển đổi từ một công cụ tuân thủ thành một tài sản chiến lược trong bối cảnh phát triển bền vững. Theo Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 của Việt Nam, tín chỉ carbon đại diện cho quyền phát thải một tấn CO₂ hoặc tương đương và có thể được giao dịch theo hệ thống “cap-and-trade”, trong đó chính phủ đặt ra giới hạn phát thải và phân bổ hạn mức cho các doanh nghiệp [10]. Các công ty phát thải dưới mức giới hạn có thể bán tín chỉ dư thừa cho các công ty vượt quá giới hạn, tạo ra một thị trường carbon.

Cơ chế này không chỉ đảm bảo tuân thủ quy định mà còn mở ra các cơ hội doanh thu. Đối với các doanh nghiệp phát thải cao, việc mua tín dụng là một khoản chi phí cần thiết, nhưng cũng là một động lực thúc đẩy công nghệ sạch hơn. Trong khi đó, các công ty chủ động giảm phát thải hoặc phát triển các dự án như tái trồng rừng hoặc năng lượng tái tạo có thể bán tín dụng dư thừa, biến chúng thành nguồn thu nhập ổn định và tài sản tài chính. Trong một số trường hợp, tín dụng thậm chí có thể được sử dụng làm tài sản thế chấp để tiếp cận nguồn vốn xanh.

Không chỉ mang lại giá trị tài chính, việc tham gia thị trường carbon còn củng cố hình ảnh thương hiệu và hiệu quả ESG - yếu tố then chốt trong việc thu hút đầu tư có trách nhiệm. Với sự quan tâm ngày càng tăng của các nhà đầu tư vào tính bền vững, một hồ sơ carbon mạnh mẽ sẽ giúp tăng cường khả năng tiếp cận vốn. Tại Việt Nam, các bên liên quan trong khu vực tư nhân đã đi đầu. Ví dụ, Tập đoàn CT đã ra mắt Nền tảng Giao dịch Tín chỉ Carbon ASEAN (CCTPA) trước khi sàn giao dịch do chính phủ điều hành, thể hiện tầm nhìn chiến lược và sự chuẩn bị sớm cho một nền kinh tế carbon thấp [11].

Giải mã Khung pháp lý – “Luật chơi” trên Thị trường Tín chỉ Carbon Việt Nam

Ba trụ cột pháp lý cơ bản

Thị trường tín chỉ carbon của Việt Nam được xây dựng dựa trên ba văn bản pháp lý quan trọng tạo thành khuôn khổ toàn diện từ định hướng chính sách đến thực hiện:

– Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 (có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2022): Luật này lần đầu tiên chính thức đưa ra khái niệm về thị trường carbon trong nước và đưa ra định nghĩa pháp lý về tín chỉ carbon [10]. Luật này đặt nền tảng cho việc sử dụng các công cụ kinh tế để quản lý phát thải và ứng phó với biến đổi khí hậu.

– Nghị định số 06/2022/NĐ-CP:Nghị định này thực hiện Luật Bảo vệ Môi trường và vạch ra lộ trình hai giai đoạn phát triển thị trường carbon (trước và sau năm 2028) [12]. Nghị định cũng xác định trách nhiệm kiểm kê khí nhà kính, cơ chế bù trừ carbon và phương pháp báo cáo.

– Quyết định số 13/2024/QĐ-TTg: Quyết định này cập nhật danh sách các cơ sở phải kiểm kê khí nhà kính bắt buộc, mở rộng phạm vi lên 2.166 cơ sở [13]. Danh sách này đóng vai trò là nền tảng cho việc phân bổ hạn ngạch phát thải trong tương lai.

Nghị định số 119/2025/NĐ-CP: Bước ngoặt cho việc kích hoạt thị trường

Được ban hành ngày 9 tháng 6 năm 2025 và có hiệu lực từ ngày 1 tháng 8 năm 2025, Nghị định 119/2025 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong việc chính thức triển khai thị trường carbon tại Việt Nam [14]. Nghị định này sửa đổi, bổ sung một số điều khoản quan trọng của Nghị định 06 nhằm nâng cao tính khả thi và phản ánh cách tiếp cận thích ứng của Chính phủ. Thị trường carbon sẽ được triển khai theo hai giai đoạn:

– Giai đoạn thí điểm (tháng 8 năm 2025 – tháng 12 năm 2028): Tập trung vào việc xây dựng các quy định chi tiết, thiết lập hệ thống đăng ký carbon quốc gia và thí điểm trao đổi tín chỉ carbon. Trong giai đoạn này, giao dịch tín chỉ carbon quốc tế sẽ được hạn chế để ưu tiên nguồn cung trong nước và đảm bảo phù hợp với Đóng góp do Quốc gia Tự quyết định (NDC) của Việt Nam.

– Giai đoạn vận hành (Từ năm 2029): Thị trường sẽ đi vào hoạt động toàn diện với các cuộc đấu giá hạn ngạch phát thải và giao dịch tín dụng quốc tế, nâng cao khả năng cạnh tranh của thị trường và thu hút nguồn tài chính khí hậu toàn cầu.

Một cải tiến đáng chú ý là mức bù trừ carbon được tăng lên, từ 10% lên 30%, vượt quá giới hạn cho phép. Việc điều chỉnh này mang lại sự linh hoạt hơn cho doanh nghiệp và thúc đẩy thanh khoản thị trường trong giai đoạn đầu.

Lộ trình tuân thủ cho doanh nghiệp

Với nền tảng pháp lý đã được thiết lập, các doanh nghiệp—đặc biệt là các doanh nghiệp nằm trong danh sách bắt buộc—phải chủ động đáp ứng các nghĩa vụ tuân thủ quan trọng:

– Kiểm kê khí nhà kính: 2.166 cơ sở được xác định theo Quyết định 13/2024 phải hoàn thành kiểm kê khí thải năm 2024 và nộp báo cáo trước ngày 31 tháng 3 năm 2025. Việc báo cáo sẽ tiếp tục hai năm một lần.

– Hệ thống MRV (Đo lường – Báo cáo – Kiểm chứng): Doanh nghiệp phải thiết lập hệ thống MRV đáng tin cậy, phù hợp với hướng dẫn kỹ thuật quốc gia và các tiêu chuẩn như TCVN ISO 14064-1:2011. Kiểm kê khí nhà kính phải được xác minh bởi bên thứ ba được chứng nhận trước khi nộp cho cơ quan quản lý.

Những cột mốc quan trọng trong thị trường tín chỉ carbon của Việt Nam (2024–2030)

Triển vọng: Cơ hội lịch sử cho vị thế lãnh đạo phát thải ròng bằng 0

Việt Nam đang ở thời điểm then chốt. Với khuôn khổ pháp lý đang phát triển nhanh chóng, tiềm năng thiên nhiên phong phú và đa dạng, cùng sự hỗ trợ mạnh mẽ của quốc tế, Việt Nam đang ở vị thế thuận lợi để xây dựng một thị trường carbon minh bạch, năng động và hiệu quả. Nếu được triển khai hiệu quả, Việt Nam không chỉ có thể đạt được mục tiêu Phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 mà còn vươn lên trở thành trung tâm khu vực về tín chỉ carbon chất lượng cao. Điều này đặt Việt Nam vào vị thế biến những thách thức khí hậu thành động lực mới cho tăng trưởng xanh và thịnh vượng lâu dài.

[1] Vietnamnet, Giá của 57 triệu tín chỉ carbon rừng của Việt Nam là bao nhiêu?Truy cập>

[2] Ngân hàng Thế giới, Việt Nam nhận được khoản thanh toán $51,5 triệu đô la của Ngân hàng Thế giới để giảm phát thải thông qua bảo tồn rừngTruy cập>

[3] Cục Biến đổi khí hậu, Thận trọng khi bán tín chỉ carbonTruy cập>

[4] Báo Sài Gòn Giải Phóng, Hàng hóa và các bên thương mại đã sẵn sàng cho thị trường tín chỉ carbonTruy cập>

[5] Tổ chức Tái chế Bao bì Việt Nam, Bán Tín chỉ Carbon: Tiềm năng lớn trong Ngành Nông nghiệpTruy cập>

[6] VnEconomy, Dự án lúa chất lượng cao 1 triệu ha sẽ nhận được khoản hỗ trợ $120 triệu USD từ Ngân hàng Thế giới.Truy cập>

[7] Báo Kinh tế Đô thị, Điện gió Bạc Liêu thu 1,8 triệu EUR từ bán tín chỉ carbonTruy cập>

[8] Tin tức thị trường Carbon, 10 dự án Việt Nam đã bán thành công tín chỉ carbon ra thị trường quốc tếTruy cập>

[9] Nhân Dân, Thúc đẩy thành lập sàn giao dịch tín chỉ carbonTruy cập>

[10] Quốc hội, Luật Bảo vệ Môi trường Việt Nam năm 2020Truy cập>

[11] Tín dụng Carbon ASEAN, Việt Nam ra mắt sàn giao dịch tín dụng carbon đầu tiênTruy cập>

[12] Nghị định số 06/2022/NĐ-CP của Chính phủ về giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ôzônTruy cập>

[13] Quyết định số 13/2024/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Ban hành danh mục cập nhật các ngành, cơ sở phải thực hiện kiểm kê khí nhà kínhTruy cập>

[14] Nghị định số 119/2025/NĐ-CP của Chính phủ: Sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2022/NĐ-CP ngày 07 tháng 01 năm 2022 về giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ôzônTruy cập>

* Lưu ý: Nếu bạn muốn trích dẫn thông tin trong bài viết này, vui lòng ghi rõ nguồn và kèm theo link bài viết để đảm bảo tôn trọng bản quyền.