Ngành nông nghiệp của Việt Nam có tiềm năng đáng kể để giúp đất nước đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Tuy nhiên, nông nghiệp hiện là một nguồn đóng góp chính vào phát thải khí nhà kính hàng năm. Điều này đặt ra sự cần thiết của các công nghệ mới nổi và quan hệ quốc tế để hỗ trợ các cam kết môi trường của Việt Nam.

Tổng quan về phát thải khí nhà kính nông nghiệp của Việt Nam

Việt Nam đang ghi nhận lượng phát thải khí nhà kính hàng năm tăng lên. Theo Cơ sở dữ liệu phát thải cho Nghiên cứu Khí quyển Toàn cầu (EDGAR), vào năm 2023, Việt Nam đã phát thải 524 triệu tấn CO2 tương đương (Mt CO2eq), tăng 11% so với năm trước và 5% so với mức cơ sở năm 2020[1]. Mức phát thải này khiến Việt Nam trở thành nước phát thải khí nhà kính lớn thứ hai của ASEAN và thứ 17 trên toàn cầu. Phần lớn lượng khí thải nhà kính bao gồm CO2 hóa thạch chiếm hơn 71% tổng lượng khí thải, tiếp theo là CH4 (22%), N20 (5%) và các khí F khác (2%). Lượng phát thải khí nhà kính hàng năm ngày càng tăng đặt ra những mối đe dọa đáng kể đối với sự phát triển của đất nước vì Việt Nam là một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu, đặc biệt là đối với Đồng bằng sông Cửu Long[2].

Phát thải khí nhà kính hàng năm của Việt Nam, từ năm 2015 đến năm 2023 (Đơn vị: Mt CO2eq)

Nguồn: EDGAR, B&Company tổng hợp

Ngành nông nghiệp là một trong những ngành phát thải khí nhà kính hàng đầu tại Việt Nam. Lĩnh vực này đã phát thải 92,5 triệu tấn CO2eq vào năm 2023, chiếm 17,6% tổng lượng khí thải của cả nước[3]. Trong khi nông nghiệp đóng góp ít hơn 1% lượng CO2 được phát thải, nó chiếm gần hai phần ba tổng lượng CH4 và N2O thải ra, có giá trị tiềm năng nóng lên toàn cầu cao hơn đáng kể[4]. Ngân hàng Thế giới nhấn mạnh rằng lượng phát thải CH4 và N2O cao như vậy có thể là do ba phân ngành chính, đó là trồng lúa (48%), chăn nuôi (15%) và sử dụng phân bón (13%).[5]

– Trồng lúa: Cánh đồng lúa là nguồn khí mêtan (CH4) đáng kể, được tạo ra trong quá trình phân hủy kỵ khí chất hữu cơ trên các cánh đồng ngập nước.

– Sản xuất chăn nuôi: Lên men đường ruột ở động vật nhai lại tạo ra khí mê-tan, trong khi quản lý phân góp phần phát thải cả CH4 và N2O.

– Sử dụng phân bón: Bón quá nhiều phân đạm tổng hợp dẫn đến phát thải N2O.

Cơ cấu phát thải khí nhà kính của Việt Nam theo chủng loại và ngành kinh tế năm 2023 (Đơn vị: %)

Nguồn: EDGAR, B&Company tổng hợp

Các công nghệ mới nổi để giảm khí nhà kính trong nông nghiệp

Trước nhu cầu cắt giảm phát thải khí nhà kính, ngành này đã chứng kiến các công nghệ chăn nuôi và chăn nuôi thân thiện với môi trường mới.

– Trong canh tác lúa, các kỹ thuật quản lý nước như thấm ướt và sấy luân phiên (AWD), “1 phải 5 giảm” (1P5G) và “3 giảm 3 tăng” (3G3T) và hệ thống thâm canh lúa (SRI) đã được tích hợp trong canh tác lúa giúp giảm phát thải CH4 đồng thời tối ưu hóa chi phí canh tác[6]. Bộ NN&PTNT, Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế (IRRI) và chính quyền địa phương thành phố Cần Thơ cũng đã khởi động dự án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp”[7] vào tháng 4/2024, nhằm phổ biến mô hình trồng lúa hiện đại ở Đồng bằng sông Cửu Long để giảm phát thải khí nhà kính.

– Trong quản lý chăn nuôi, các công nghệ cho ăn mới như khối đa chất dinh dưỡng (MB) và thức ăn chăn nuôi ít protein thô đã được phát triển để giảm khí nhà kính do gia súc phát thải[8]. Hơn nữa, các mô hình chất độn chuồng sinh học trong đó gia súc và gia cầm được giam giữ trên chất độn chuồng làm từ các vật liệu trơ cao (như trấu, mùn cưa, rơm rạ, v.v.) trộn với men vi sinh để phân hủy chất thải và giảm ô nhiễm môi trường[9]. Từ năm 2003 đến năm 2020, Bộ NN&PTNT đã phối hợp với Tổ chức Phát triển Hà Lan SNV để xây dựng hơn 173.000 cơ sở hạ tầng khí sinh học và đào tạo đầy đủ cho khoảng 800 kỹ thuật viên cấp tỉnh và huyện, hơn 1.800 thợ xây dựng và lắp đặt, và 173.000 hộ gia đình tại 55 tỉnh, thành phố[10].

– Ngành nông nghiệp đang chuyển sang mô hình tuần hoàn để sử dụng tốt hơn phế liệu nông nghiệp và phụ phẩm. Gần đây, Viện Chính sách và Chiến lược Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) thí điểm hộp công cụ CE-NDC nhằm giúp thúc đẩy các can thiệp tuần hoàn trong nông nghiệp[11].

Vận hành thử dự án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp”

Nguồn: The SaigonTimes

Cần lưu ý rằng nhiều đột phá về trồng trọt và canh tác đang trong giai đoạn đầu triển khai, và cần có thêm đầu tư từ chính phủ và viện trợ quốc tế.  Dự án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp” hiện đang trong giai đoạn thí điểm ban đầu cho giai đoạn 1 tại 5 tỉnh. Ước tính dự án cần hơn 430 triệu USD để nâng cấp cơ sở hạ tầng nước cho thủy lợi, thoát nước và tái tạo[12]. Việc triển khai công nghệ giảm khí nhà kính cũng gặp trở ngại do mô hình canh tác phân mảnh của Việt Nam, tư duy sản xuất truyền thống của nông dân, thiếu nhận thức về lợi ích kinh tế và môi trường của các công nghệ canh tác và canh tác mới[13].

Chính sách của Chính phủ về phát thải khí nhà kính nông nghiệp

Chính phủ đã thiết lập lập trường vững chắc về việc giảm phát thải khí nhà kính của đất nước để cam kết thực hiện các mục tiêu môi trường. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) đã ký Quyết định số 1693/QĐ-BNN-KHCN năm 2023 phê duyệt giảm khí nhà kính cho ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050[14]. Quyết định này nhằm mục đích giảm lượng khí thải nhà kính của ngành xuống 121,9 triệu tấn CO2eq so với năm 2020 và tổng lượng phát thải CH4 dưới 45,9 triệu tấn CO2eq. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng tăng cường nỗ lực giám sát khí nhà kính, vì Quyết định số 01/2022/QĐ-TTg yêu cầu các công ty trong lĩnh vực nông nghiệp phát triển kiểm kê khí nhà kính[15].

Bảng 1: Giải pháp chiến lược theo Quyết định số 1693/QĐ-BNN-KHCN và tiềm năng giảm thiểu khí nhà kính

Nguồn: TVPL, B&Company tổng hợp

Hợp tác quốc tế để giảm phát thải khí nhà kính: Nghiên cứu điển hình của Tập đoàn Lasuco

Quan hệ đối tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các cam kết về môi trường của Việt Nam. Một sự hợp tác gần đây giữa Tập đoàn Lasuco và các công ty Nhật Bản Idemitsu Kosan và Sagri làm nổi bật nỗ lực này.

Dự án dự kiến bắt đầu vận hành thử nghiệm vào đầu năm 2025 với quy mô thực hiện 500 ha đất nông nghiệp mía.[16] Sagri sẽ sử dụng công nghệ vệ tinh và AI để quản lý dữ liệu cây trồng và theo dõi sức khỏe của đất, nhằm giảm lượng khí thải N2O và tăng lưu trữ carbon bằng cách giảm thiểu phân bón hóa học và thúc đẩy việc sử dụng hợp lý các chất thay thế hữu cơ. Ngoài ra, Sagri sẽ đăng ký dự án tín chỉ các-bon theo hạng mục quản lý đất nông nghiệp cải tiến của Verra (VM0042), đánh dấu đây là dự án đầu tiên của Việt Nam trong hạng mục này[17]. Sau giai đoạn thử nghiệm, các hoạt động thương mại được lên kế hoạch cho năm 2026, mở rộng lên 8.000 ha đất nông nghiệp do Lasuco và các bên tham gia khác cung cấp. Idemitsu Kosan sẽ đóng vai trò là nhà đầu tư chính và người mua tín chỉ carbon thông qua thỏa thuận giao dịch tín chỉ carbon 15 năm với Lasuco.

Dự án này không chỉ thúc đẩy mục tiêu đạt được Net Zero vào năm 2050 của Việt Nam mà còn mang lại lợi ích cho nông dân địa phương thông qua giao dịch tín chỉ carbon. Nó thiết lập một khuôn khổ nền tảng và cơ sở hạ tầng cho các chương trình tín chỉ các-bon trong tương lai trong ngành nông nghiệp Việt Nam.

Trồng mía ở Việt Nam

Nguồn: Báo đầu tư

Kết luận

Giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp Việt Nam vừa là điều cần thiết vừa là cơ hội. Các công nghệ mới nổi trong lĩnh vực này kết hợp với các chính sách hỗ trợ của chính phủ, có tiềm năng chuyển đổi lĩnh vực này thành một mô hình bền vững, carbon thấp. Quan hệ đối tác quốc tế của Idemitsu, Sagri và Lasuco nêu bật tiềm năng của hợp tác quốc tế và mối quan hệ giữa các mục tiêu khí hậu toàn cầu và các ưu đãi kinh tế cho nông dân.

[1] EDGAR. Báo cáo phát thải khí nhà kính của tất cả các quốc gia trên thế giới-2024 <Nguồn>

[2] Tạp chí Thông tin & Truyền thông. Tích cực giảm phát thải khí nhà kính, Việt Nam đang xây dựng ngành nông nghiệp xanh <Nguồn>

[3] EDGAR. Báo cáo phát thải khí nhà kính của tất cả các quốc gia trên thế giới-2024 <Nguồn>

[4] GHG Protocol. Giá trị tiềm năng nóng lên toàn cầu <Nguồn>

[5] Ngân hàng Thế giới. Báo cáo Khí hậu và Phát triển Quốc gia Việt Nam <Nguồn>

[6] Nông nghiệp Việt Nam. Tiết kiệm hàng chục tỷ đồng nhờ kỹ thuật AWD <Nguồn>

[7] MARD. Khởi động dự án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp <Nguồn>

[8] VnEconomy. Chuyển đổi thành phần thức ăn chăn nuôi để giảm phát thải khí nhà kính <Nguồn>

[9] Tạp chí Thiên nhiên và Môi trường Online: Giải pháp giảm phát thải khí nhà kính trong sản xuất nông nghiệp <Nguồn>

[10] Nông nghiệp Việt Nam. Chương trình khí sinh học thành công <Nguồn>

[11] UNDP. Cơ hội thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn trong lĩnh vực nông nghiệp Việt Nam <Nguồn>

[12] Thời báo Sài Gòn. Dự án gạo phát thải thấp rộng 1 triệu ha đang đẩy nhanh đầu tư cơ sở hạ tầng <Nguồn>

[13] Tin đầu tư. Giảm phát thải trong nông nghiệp hướng tới chăn nuôi bền vững <Nguồn>

[14] TVPL. Quyết định số 1693/QĐ-BNN-KHCN phê duyệt Kế hoạch giảm phát thải khí nhà kính (bao gồm cả Kế hoạch giảm phát thải khí mê-tan) cho ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050 <Nguồn>

[15] TVPL. Quyết định số 01/2022/QĐ-TTg về việc ban hành danh mục ngành, cơ sở phát thải khí nhà kính phải lập kiểm kê khí nhà kính <Nguồn>

[16] VnExpress. Tập đoàn Lasuco hợp tác để giảm lượng khí thải carbon trong lĩnh vực nguyên liệu mía <Nguồn>

[17] Morne. Giảm phát thải carbon tại vùng trồng mía 8,000 ha tại Thanh Hóa <Nguồn>