Áp lực từ tăng trưởng tải và mất cân bằng cung cầu trong truyền tải điện

Hệ thống điện Việt Nam đang chịu áp lực lớn khi mức tiêu thụ điện tăng hơn 10% vào năm 2024, đòi hỏi phải tăng 11,3% trong kế hoạch cung cấp cho năm 2025. Tuy nhiên, một nghịch lý đáng kể vẫn tồn tại: trong khi tổng công suất lắp đặt gần 85.000 MW, phụ tải đỉnh thực tế chỉ đạt 51.672 MW trong sáu tháng đầu năm 2025 [1]. Khoảng cách này không phải là biên độ dự trữ an toàn mà là dấu hiệu cho thấy khả năng cung cấp điện thấp của nhiều nguồn điện, không thể điều độ hiệu quả khi cần thiết, tạo ra nguy cơ thiếu điện cục bộ tại các trung tâm kinh tế lớn.

Công suất truyền tải điện cao nhất của hệ thống truyền tải điện Việt Nam mỗi năm

Nguồn: EVN

Trong khi nhu cầu tăng vọt, việc phát triển cơ sở hạ tầng truyền tải điện vẫn chưa theo kịp, tạo ra “hiệu ứng thắt cổ chai” đáng kể. Số liệu năm 2024 cho thấy ngành điện chỉ hoàn thành 64,51 tấn/năm các dự án lưới điện đã được quy hoạch [2]. Nguyên nhân chính là do những vướng mắc về quy hoạch và cơ chế chính sách, do Quy hoạch Phát triển Điện lực VIII (PDP8) chưa xác định rõ vị trí dự án và diện tích đất cần thiết [3]. Điều này khiến chính quyền địa phương khó khăn trong việc phê duyệt đầu tư và giải phóng mặt bằng, từ đó làm chậm tiến độ các dự án trọng điểm.

Sự chênh lệch giữa tốc độ tăng trưởng phụ tải (trên 10%) và tốc độ hoàn thành cơ sở hạ tầng (khoảng 65%) đang khiến các đường dây và trạm biến áp hiện hữu thường xuyên vận hành ở ngưỡng quá tải hoặc gần ngưỡng quá tải. Tình trạng này không chỉ làm tăng tổn thất điện năng, giảm tuổi thọ thiết bị mà còn trực tiếp làm tăng nguy cơ mất điện diện rộng, đe dọa an ninh năng lượng quốc gia.

Tiến độ số hóa lưới điện hiện tại ở Việt Nam

EVN (Tập đoàn Điện lực Việt Nam) đã tiên phong trong chuyển đổi số với chiến lược bài bản, đặt mục tiêu trở thành doanh nghiệp số vào năm 2025 [4]. Lộ trình này được chia thành ba giai đoạn:

– Giai đoạn 1 (Số hóa): Tập trung tối đa hóa việc số hóa các hoạt động riêng lẻ trong từng bộ phận chức năng. Giai đoạn này đã cơ bản hoàn thành, dẫn đến việc tạo ra nhiều hệ thống Công nghệ Thông tin (CNTT) chuyên biệt như ERP (Lập kế hoạch Nguồn lực Doanh nghiệp), CMIS (Hệ thống Quản lý Thông tin Khách hàng), PMIS (Hệ thống Thông tin Quản lý Lưới điện), OMS (Hệ thống Quản lý Mất điện), v.v.

– Giai đoạn 2 (Tích hợp): Đây là giai đoạn hiện tại của EVN, tập trung vào việc tích hợp các hệ thống CNTT hiện đang bị phân mảnh nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và tạo khả năng tương tác dữ liệu giữa các phòng ban.

– Giai đoạn 3 (Khai thác dữ liệu và công nghệ mới): Giai đoạn tương lai này nhằm mục đích tận dụng sức mạnh của Dữ liệu lớn và các công nghệ mới như AI, IoT và Đám mây để tạo ra các mô hình kinh doanh và vận hành đột phá, chẳng hạn như bảo trì dự đoán hoặc dự báo cho năng lượng tái tạo phân tán.

Những nỗ lực này đã mang lại những thành tựu đáng kể. Về mặt vận hành, EVN đã tự động hóa 1.00% tại các trạm biến áp 110-220kV, chuyển đổi thành các trạm không người trực [5]. Về dịch vụ, 1.00% dịch vụ điện được cung cấp trực tuyến, với tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt đạt 99.67% và hợp đồng điện tử đạt 99.15% [6].

Thách thức lớn nhất hiện nay của EVN là rào cản nội bộ liên quan đến hệ thống và dữ liệu [7]. Tập đoàn đang phải đối mặt với tình trạng “tách biệt dữ liệu”, trong đó các hệ thống thông tin cốt lõi như ERP, CMIS và PMIS được xây dựng riêng biệt và hiện đang bị phân mảnh và rời rạc. Điều này cản trở việc tạo ra cái nhìn toàn diện, 360 độ về toàn bộ hoạt động của lưới điện.

Vai trò chính của “nhà thầu chính” và nhà tích hợp hệ thống đang được đảm nhiệm bởi các công ty CNTT hàng đầu Việt Nam như FPT Information System (FPT IS) và Viettel Solutions [8,9]. Nhiệm vụ của họ là khảo sát, thiết kế và triển khai các giải pháp toàn diện để kết nối các hệ thống riêng biệt này. Hỗ trợ họ là các công ty công nghệ toàn cầu như Siemens, Schneider Electric, SAP và Oracle, cung cấp các công nghệ cốt lõi và giải pháp kỹ thuật để giúp quá trình tích hợp diễn ra hiệu quả.

Những cơ hội

Việc cải tổ nền tảng dữ liệu này, kết hợp với những thách thức vận hành vốn có của lưới điện, đang mở ra một thị trường dịch vụ rộng lớn cho những người mới tham gia—những thực thể có lợi thế về tính linh hoạt và chuyên môn hóa.

Dịch vụ phân tích dữ liệu và AI chuyên biệt: Một khi nền tảng dữ liệu được thống nhất, EVN sẽ sở hữu một “mỏ vàng” dữ liệu và cần một “công cụ” để khai thác nó. Khoảng trống này mở ra cơ hội cho các công ty cung cấp “Phân tích dưới dạng Dịch vụ”, xây dựng các mô hình AI tùy chỉnh để giải quyết các vấn đề vận hành chuyên biệt.

Cơ hội từ “Áp lực tải”: Trở thành Nhà tổng hợp Phản hồi Nhu cầu (DR) để giải quyết vấn đề áp lực phụ tải, các giải pháp như Phản hồi Nhu cầu (DR) là điều tất yếu. Các đơn vị mới tham gia có thể trở thành Nhà tổng hợp DR, đóng vai trò trung gian kết nối EVN với khách hàng công nghiệp, quản lý việc cắt giảm phụ tải và chia sẻ lợi ích kinh tế. Họ có thể áp dụng các công cụ tiên tiến như Định giá theo thời gian thực để tạo ra các tín hiệu thị trường mạnh mẽ.

Cơ hội từ “Hiệu ứng thắt nút cổ chai”: Xây dựng Nhà máy Điện Ảo (VPP). Khi cơ sở hạ tầng lưới điện đang quá tải do sự bùng nổ của năng lượng phân tán, cơ hội ở đây là phát triển một nền tảng Nhà máy Điện Ảo (VPP), sử dụng AI/IoT để tổng hợp hàng nghìn hệ thống điện mặt trời trên mái nhà, bộ lưu trữ pin và bộ sạc EV, điều khiển chúng như thể chúng là một nhà máy điện thông thường duy nhất để bán các dịch vụ thiết yếu cho lưới điện.

Cơ hội từ “Số hóa dịch vụ thành công”: Lớp Dịch vụ Giá trị Gia tăng cho Khách hàng. EVN đã thu thập một lượng lớn dữ liệu từ công tơ điện tử, nhưng chỉ sử dụng cho mục đích thanh toán. Khoảng trống này mở ra cơ hội phát triển nền tảng Hệ thống Quản lý Năng lượng (EMS), cung cấp các ứng dụng giúp khách hàng phân tích dữ liệu tiêu thụ điện và nhận các khuyến nghị tiết kiệm chi phí, tạo ra một lớp dịch vụ giá trị gia tăng trên nền tảng cơ sở hạ tầng của ngành điện.

Kết luận

Hệ thống điện Việt Nam đang đối mặt với thách thức kép: đáp ứng nhu cầu phụ tải liên tục tăng cao đồng thời đảm bảo tính ổn định trong bối cảnh năng lượng tái tạo biến đổi đang thâm nhập mạnh mẽ trên quy mô lớn. Rào cản cốt lõi hiện nay không phải là thiếu công nghệ, mà là tình trạng dữ liệu bị phân mảnh và cô lập trong các hệ thống riêng biệt. Tình trạng này làm suy yếu nghiêm trọng khả năng tổng hợp thông tin để đưa ra quyết định vận hành tối ưu trên toàn hệ thống, một thách thức càng trở nên trầm trọng hơn do thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao có khả năng khai thác dữ liệu chuyên sâu. Do đó, giải pháp cơ bản và cấp bách là xây dựng một kiến trúc dữ liệu thống nhất đồng thời thiết lập một khuôn khổ quản trị dữ liệu chặt chẽ trên toàn ngành. Việc triển khai thành công chiến lược này sẽ là đòn bẩy để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang lưới điện thông minh có khả năng dự báo và tự tối ưu hóa, từ đó chuyển đổi hệ thống điện từ một yếu tố rủi ro tiềm ẩn thành động lực chiến lược cho phát triển kinh tế bền vững.

[1] EVN, Kết quả hoạt động 6 tháng đầu năm 2025; Mục tiêu, nhiệm vụ tháng 7 năm 2025Truy cập>

[2] Tin Tài chính Đầu tư, Thúc đẩy triển khai nhanh các dự án điệnTruy cập>

[3] Quyết định số 768/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050Truy cập>

[4] EVN, chuyển đổi số EVN – hành trình tất yếuTruy cập>

[5] EVN, Khám phá các mô hình xây dựng, sản phẩm, thành tựu tiêu biểu của EVN mang đến Triển lãm Thành tựu Quốc giaTruy cập>

[6] EVN, chuyển đổi số EVN: Nâng cao hiệu quả vận hành, phục vụ khách hàng tốt hơnTruy cập>

[7] EVN, Xu hướng – Thách thức – Giải pháp chuyển đổi số trong ngành ĐiệnTruy cập>

[8] EVN, EVNHCMC và FPT ký hợp đồng tư vấn xây dựng lộ trình chuyển đổi sốTruy cập>

[9] EVN, EVNSPC và Viettel ký kết thỏa thuận hợp tác thúc đẩy chuyển đổi sốTruy cập>