Ngành sản xuất may mặc của Việt Nam năm 2025 vẫn là điểm đến quan trọng cho nguồn cung ứng toàn cầu, được hỗ trợ bởi hiệu quả xuất khẩu mạnh mẽ, các hiệp định thương mại tự do rộng khắp và năng lực sản xuất đã được thiết lập. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu, chi phí lao động tăng cao và các yêu cầu về tính bền vững ngày càng khắt khe đang định hình lại động lực của ngành. Bài viết này đưa ra các khuyến nghị chiến lược cho các nhà đầu tư nước ngoài muốn nâng cao giá trị gia tăng, khả năng phục hồi chuỗi cung ứng và năng lực cạnh tranh dài hạn.

Tổng quan về ngành công nghiệp may mặc tại Việt Nam

Ngành dệt may của Việt Nam là trụ cột quan trọng của nền kinh tế quốc gia và là một trong những nước xuất khẩu hàng may mặc lớn nhất thế giới. Năm 2025, xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam tiếp tục duy trì đà tăng trưởng mạnh mẽ, với kim ngạch xuất khẩu dự kiến đạt khoảng 46 tỷ USD. Con số này đánh dấu mức tăng trưởng 51%, 3 nghìn tỷ USD so với năm trước và đạt giá trị cao nhất trong thập kỷ qua, giữ vững vị trí top 3 quốc gia xuất khẩu hàng dệt may hàng đầu thế giới.[1]Các thị trường xuất khẩu chính của sản phẩm may mặc Việt Nam là Mỹ, EU, Nhật Bản và Hàn Quốc.[2].

Vietnam textile and garment export value (2016-2025)

Đơn vị: Tỷ USD

Nguồn: Văn phòng Thống kê Quốc gia

Ngành công nghiệp may mặc của Việt Nam hướng xuất khẩu, cung cấp phần lớn sản lượng cho nhu cầu thế giới. Mặt khác, tiêu dùng nội địa chiếm một tỷ trọng tương đối nhỏ (chỉ 121.300 tấn giá trị sản lượng).[3]Tuy nhiên, thị trường nội địa đang dần phát triển song song với sự gia tăng thu nhập và nhu cầu bán lẻ, tạo thêm không gian chiến lược cho các thương hiệu tích hợp theo chiều dọc, có giá trị gia tăng.

Những thách thức của ngành công nghiệp may mặc Việt Nam

Mặc dù đạt được tốc độ tăng trưởng ấn tượng và vị thế toàn cầu vững mạnh, ngành công nghiệp này đang đối mặt với một số thách thức mang tính cấu trúc, nếu không được giải quyết sẽ làm suy yếu khả năng cạnh tranh và năng lực duy trì tăng trưởng dài hạn. Những áp lực này đang định hình lại môi trường hoạt động cho cả nhà sản xuất và nhà đầu tư, khiến việc thích ứng chiến lược ngày càng trở nên quan trọng.

Các vấn đề về chuỗi cung ứng: Phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu và sản xuất có giá trị gia tăng thấp.

Nguồn: Tổng hợp B&Company

Mặc dù là một trong những nước xuất khẩu hàng may mặc lớn nhất thế giới, năng lực sản xuất nguyên liệu trong nước, đặc biệt là vải dệt thoi và vải dệt kim chất lượng cao, còn hạn chế. Khoảng 601.300 tấn nguyên liệu dệt may được nhập khẩu; nguồn cung trong nước chỉ đáp ứng được khoảng 401.300 tấn.[4]Hàng năm, Việt Nam tiêu thụ khoảng 400.000 tấn bông, nhưng sản lượng trong nước chỉ đáp ứng được 11.300 tấn nhu cầu bông.[5].

Trong 11 tháng đầu năm 2025, xét về giá trị nhập khẩu nguyên liệu may mặc, Trung Quốc là nhà cung cấp chính, chiếm hơn một nửa tổng giá trị nhập khẩu. Sự phụ thuộc cao này tạo ra điểm yếu trong chuỗi cung ứng và hạn chế khả năng ngành công nghiệp tận dụng tối đa các hiệp định thương mại tự do với các yêu cầu nghiêm ngặt về quy tắc xuất xứ (như EVFTA và CPTPP). Đài Loan và Hàn Quốc đứng thứ hai và thứ ba, mỗi nước chiếm 71.300 tấn.

Giá trị nhập khẩu nguyên liệu may mặc trong 11 tháng đầu năm 2025

100% = 25,7 tỷ USD

Nguồn: Hải quan Việt Nam

Thế mạnh của Việt Nam chủ yếu nằm ở khâu sản xuất, đặc biệt là khâu may mặc. Phần lớn các nhà máy hoạt động theo mô hình CMT (Cắt – May – Hoàn thiện), trong đó người mua cung cấp thiết kế, vải và phụ kiện, còn các doanh nghiệp Việt Nam tập trung vào cắt, may và hoàn thiện. Họ cũng chủ yếu áp dụng mô hình OEM (Sản xuất thiết bị gốc), trong đó các nhà sản xuất tự tìm nguồn nguyên liệu và hoàn thành đơn đặt hàng cho các thương hiệu nước ngoài. Mặc dù các mô hình này đã giúp Việt Nam mở rộng quy mô nhanh chóng và hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu, nhưng nó tạo ra biên lợi nhuận thấp, sức mạnh thương lượng hạn chế và rủi ro tập trung người mua cao. Giá trị thu được chủ yếu giới hạn ở tiền lương và phí sản xuất cơ bản, trong khi các hoạt động có biên lợi nhuận cao hơn (thiết kế, đổi mới vật liệu, sở hữu thương hiệu và bán lẻ) vẫn được thực hiện ở nước ngoài.[6].

Chi phí lao động tăng cao và tình trạng thiếu hụt nhân lực

Ngành may mặc của Việt Nam sử dụng hơn 3 triệu lao động, trở thành một trong những ngành sử dụng nhiều lao động nhất trong lĩnh vực sản xuất của cả nước. Gần đây, chi phí lao động tăng cao đang trở thành một vấn đề. Mức lương tối thiểu và thu nhập bình quân đã tăng đều đặn trong thập kỷ qua, dần làm suy giảm lợi thế cạnh tranh về chi phí truyền thống của Việt Nam so với các đối thủ trong khu vực như Bangladesh và Campuchia, đặc biệt là đối với các hoạt động gia công, may mặc và lắp ráp (CMT) thâm dụng lao động.

Đồng thời, ngành công nghiệp này đang trải qua một sự thay đổi đáng kể trong sở thích của người lao động. Lao động trẻ ngày càng ưa chuộng việc làm trong lĩnh vực công nghệ, dịch vụ và các ngành công nghiệp có thu nhập cao hơn là làm việc trong các nhà máy may mặc, dẫn đến tình trạng thiếu hụt lao động và tỷ lệ luân chuyển nhân viên cao hơn trong ngành sản xuất may mặc.[7]Sự thay đổi này một phần xuất phát từ mức lương tương đối thấp trong ngành may mặc so với các ngành khác, cũng như điều kiện làm việc khắc nghiệt và cơ hội thăng tiến hạn chế. Do đó, các nhà sản xuất đang phải đối mặt với những thách thức ngày càng lớn trong việc tuyển dụng và giữ chân nhân viên.

Workers’ wages in some industries in Vietnam (2021)

Đơn vị: Triệu VND

Nguồn: Viện Công nhân và Công đoàn

Áp lực bền vững ngày càng tăng

Vấn đề bền vững môi trường đang tạo ra áp lực ngày càng lớn đối với ngành công nghiệp may mặc của Việt Nam. Ngành may mặc có tác động môi trường rất lớn do sử dụng nhiều năng lượng, tiêu thụ nhiều nước và thải ra nước thải hóa chất.[8]Là một trong những nước xuất khẩu hàng may mặc lớn nhất thế giới, Việt Nam đang phải đối mặt với những kỳ vọng ngày càng cao về việc đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt do các thị trường xuất khẩu trọng điểm như EU, Hoa Kỳ và Nhật Bản đặt ra. Các thị trường này đang siết chặt các quy định về phát thải carbon, sử dụng hóa chất, xả thải nước thải và truy xuất nguồn gốc sản phẩm, biến tính bền vững trở thành yêu cầu cơ bản để tiếp cận thị trường chứ không phải là lợi thế cạnh tranh. Việc không đáp ứng được các tiêu chuẩn này có thể dẫn đến chi phí cao hơn, mất đơn hàng hoặc rào cản thương mại. Bên cạnh đó, Việt Nam đã tăng cường các quy định môi trường trong nước đối với sản xuất dệt may, gia tăng áp lực tuân thủ đối với các nhà sản xuất, đặc biệt là trong các quy trình sử dụng nhiều nước như nhuộm và hoàn thiện sản phẩm.[9].

Các khuyến nghị để khắc phục khó khăn

Xây dựng quyền tự chủ trong việc cung ứng

Các doanh nghiệp hoạt động trong ngành may mặc của Việt Nam nên chủ động đa dạng hóa chiến lược tìm nguồn cung ứng để giảm sự phụ thuộc quá mức vào Trung Quốc về nguyên liệu thô. Áp dụng phương pháp “Trung Quốc + 1”, ngành công nghiệp Việt Nam có thể tìm mua vải có giá tương đương từ Ấn Độ, Pakistan hoặc Indonesia, và tìm nguồn cung ứng vải chất lượng cao, có tính ứng dụng tốt từ Nhật Bản, Hàn Quốc.[10].

Bên cạnh việc đa dạng hóa nguồn cung ứng, đầu tư sâu hơn vào khâu thượng nguồn ngày càng trở nên quan trọng. Các liên doanh trong lĩnh vực kéo sợi, dệt, nhuộm và hoàn thiện sản phẩm tại Việt Nam có thể giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu, rút ngắn thời gian giao hàng và cải thiện việc tuân thủ các yêu cầu về quy tắc xuất xứ theo các hiệp định thương mại như EVFTA và CPTPP. Mặc dù các dự án thượng nguồn đòi hỏi vốn đầu tư cao hơn và tuân thủ các quy định môi trường nghiêm ngặt hơn, nhưng chúng mang lại giá trị chiến lược lâu dài bằng cách tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng và cho phép thu được giá trị lớn hơn ngay tại Việt Nam.

Nâng cao giá trị gia tăng trong sản xuất

Ngành công nghiệp may mặc của Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào các hoạt động gia công và sản xuất theo đơn đặt hàng (CMT và OEM), tạo ra biên lợi nhuận thấp và khiến các nhà sản xuất phụ thuộc nhiều vào các hợp đồng do người mua quyết định. Khi chi phí lao động tăng cao, các quy định về môi trường ngày càng khắt khe và sự cạnh tranh từ các nước có chi phí thấp hơn ngày càng gay gắt, Việt Nam không thể chỉ dựa vào quy mô và hiệu quả. Do đó, chuyển đổi sang các mô hình giá trị gia tăng cao hơn không phải là tùy chọn mà là điều thiết yếu. Những mô hình đó, như ODM (Sản xuất theo thiết kế gốc) và OBM (Sản xuất theo thương hiệu gốc), bao gồm thiết kế, phát triển sản phẩm, xây dựng thương hiệu và tiếp cận thị trường trực tiếp.

Cam kết hướng đến sự bền vững và khả năng truy xuất nguồn gốc.

Tuân thủ các quy định về môi trường không còn là điều tùy chọn nữa. Các nhà đầu tư phải coi các khoản đầu tư liên quan đến phát triển bền vững như xử lý nước thải, tiết kiệm năng lượng và giám sát khí thải là điều kiện tiên quyết để duy trì quyền tiếp cận các thị trường xuất khẩu trọng điểm và mối quan hệ lâu dài với người mua.

Song song đó, công nghệ đóng vai trò then chốt trong việc đáp ứng các yêu cầu về tính bền vững và nhu cầu của người mua. Hệ thống mua sắm kỹ thuật số, nền tảng truy xuất nguồn gốc và quản lý nhà máy dựa trên dữ liệu cho phép minh bạch từ sợi đến thành phẩm, hỗ trợ báo cáo ESG và các nghĩa vụ thẩm định. Các thương hiệu quốc tế ngày càng yêu cầu nhà cung cấp chứng minh khả năng truy xuất nguồn gốc và dữ liệu tuân thủ theo thời gian thực, khiến tính minh bạch về công nghệ trở thành một yếu tố chiến lược cần thiết chứ không chỉ là một nâng cấp hoạt động.

Tận dụng thị trường nội địa

Mặc dù tiêu dùng nội địa chỉ chiếm khoảng 121,3 tỷ tấn trong tổng sản lượng may mặc của Việt Nam, thị trường nội địa đang mở rộng cùng với sự gia tăng thu nhập và quá trình đô thị hóa. Cụ thể, thị trường nội địa Việt Nam có thể đóng vai trò như một vùng đệm chiến lược trong thời kỳ xuất khẩu chậm lại hoặc biến động nhu cầu toàn cầu, giúp ổn định dòng tiền và tối ưu hóa hiệu suất hoạt động của nhà máy.[11].

Thị trường nội địa cũng cung cấp môi trường ít rủi ro hơn để phát triển năng lực xây dựng thương hiệu, bán lẻ và khác biệt hóa sản phẩm. Bằng cách thử nghiệm sản phẩm, giá cả và chiến lược tiếp thị tại thị trường địa phương, các nhà đầu tư có thể củng cố kỹ năng xây dựng thương hiệu trước khi mở rộng sang thị trường tiêu dùng khu vực hoặc toàn cầu. Cách tiếp cận này hỗ trợ tạo ra giá trị lâu dài và giảm sự phụ thuộc hoàn toàn vào gia công sản xuất đối với các thương hiệu nước ngoài.[12].

Bài học dành cho nhà đầu tư nước ngoài

Ngành công nghiệp may mặc Việt Nam đang bước vào một bước ngoặt. Mặc dù ngành này tiếp tục hưởng lợi từ hiệu quả xuất khẩu mạnh mẽ với vị thế xuất khẩu hàng đầu thế giới, mô hình truyền thống dựa trên lao động giá rẻ và nguyên vật liệu nhập khẩu không còn bền vững. Chi phí sản xuất tăng cao, những điểm yếu trong chuỗi cung ứng và các yêu cầu môi trường ngày càng nghiêm ngặt hơn đồng nghĩa với việc chỉ dựa vào lợi thế cạnh tranh về giá cả không còn đảm bảo được thành công lâu dài.

Nhìn về phía trước, những người chiến thắng trong tương lai sẽ là các nhà đầu tư sẵn sàng đầu tư theo chiều dọc và chiến lược. Trong giai đoạn phát triển mới này, năng lực cạnh tranh của ngành công nghiệp may mặc Việt Nam sẽ được định nghĩa ít hơn bởi lợi thế về giá cả và nhiều hơn bởi khả năng thích ứng, tạo ra giá trị và tính bền vững lâu dài.

* Lưu ý: Nếu bạn muốn trích dẫn thông tin trong bài viết này, vui lòng ghi rõ nguồn và kèm theo link bài viết để đảm bảo tôn trọng bản quyền.

[1] https://wtocenter.vn/tin-tuc/29250-textile-and-garment-exports-are-estimated-to-reach-46-billion-in-2025-maintaining-viet-nams-position-among-the-top-3-in-the-world

[2] https://www.customs.gov.vn/

[3] https://trungtamwto.vn/tin-tuc/30879-xoay-truc-ve-thi-truong-noi-dia-huong-di-cho-nganh-det-may-viet-nam

[4] https://vietnambiz.vn/khoang-60-nguyen-phu-lieu-det-may-dang-phai-nhap-khau-chu-yeu-tu-trung-quoc-2025731657921.htm

[5] https://trungtamwto.vn/an-pham/30713-det-may-da-giay-cho-cu-hich-tu-cong-nghiep-ho-tro

[6] https://ocd.vn/chuoi-gia-tri-nganh-det-may-viet-nam/

[7] https://www.apo-tokyo.org/ (Ngành Dệt may Việt Nam)

[8] https://www.mckinsey.com/industries/retail/our-insights/redesigning-apparel-manufacturing-in-asia-a-pattern-for-resilience

[9] https://kinhtevadubao.vn/ap-luc-esg-trong-nganh-det-may-thich-ung-cua-doanh-nghiep-viet-nam-31340.html

[10] http://www.vietnamtextile.org.vn/tin-tuc_p1_1-1_2-1_3-597_4-261_9-2_11-10_12-215_13-2142.html

[11] https://trungtamwto.vn/tin-tuc/30879-xoay-truc-ve-thi-truong-noi-dia-huong-di-cho-nganh-det-may-viet-nam

[12] https://baochinhphu.vn/khai-thac-tiem-nang-thi-truong-noi-dia-cho-det-may-da-giay-viet-nam-102250822164053825.htm