Việc tái cấu trúc các đơn vị hành chính cấp tỉnh và triển khai hệ thống chính quyền địa phương hai cấp ở Việt Nam là một cuộc cải tổ đáng kể đối với khuôn khổ hành chính của đất nước, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và trách nhiệm giải trình.

Nhu cầu tái cấu trúc các đơn vị hành chính cấp tỉnh

Từ khi thống nhất đất nước, Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn tái cơ cấu hành chính để phù hợp hơn với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Năm 1975, cả nước có khoảng 72 đơn vị hành chính cấp tỉnh, được hợp nhất thành 38 đơn vị vào năm 1976 để tập trung hóa hành chính và nâng cao hiệu quả.[1]. Tuy nhiên, trong những thập kỷ tiếp theo, Việt Nam đã áp dụng cách tiếp cận phi tập trung hơn để thúc đẩy phát triển khu vực. Điều này dẫn đến việc tái lập và tách dần các tỉnh, tăng số lượng lên 53 vào năm 1991, 61 vào năm 1997, 64 vào năm 2003 và cuối cùng là 63 vào năm 2008 - một con số vẫn còn cho đến ngày nay sau khi mở rộng Thành phố Hà Nội[2].

Trong suốt thời kỳ này, Việt Nam duy trì cấu trúc hành chính ba cấp – tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương, quận, phường, xã. Mô hình này đảm bảo sự kiểm soát và giám sát nhất quán của chính quyền trên khắp các vùng. Tuy nhiên, việc mở rộng nhanh chóng và thành lập các đơn vị hành chính mới cũng dẫn đến các vấn đề về phân mảnh, kém hiệu quả và không đáp ứng được các tiêu chuẩn quốc gia[3] [4]Những thách thức này thúc đẩy các nhà hoạch định chính sách đánh giá lại cơ cấu của hệ thống hành chính công.

Để đáp lại, Hội nghị toàn thể lần thứ sáu của khóa 12^th Ban Chấp hành Trung ương ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TW năm 2017[5], kêu gọi cải cách toàn diện cơ cấu tổ chức của hệ thống chính trị. Nghị quyết nhấn mạnh đến nhu cầu tinh giản bộ máy quản lý bằng cách giảm bớt sự chồng chéo, hạn chế tối đa các cấp trung gian, củng cố chức năng để nâng cao hiệu lực, hiệu quả. Dựa trên đà này, khóa 13^th Ban Chấp hành Trung ương đã thông qua Kết luận số 121-KL/TW năm 2025[6], tái khẳng định các mục tiêu của Nghị quyết 18 và phê duyệt cải cách hành chính trên toàn quốc.

Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương về kiểm điểm việc thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 21 tháng 01 năm 2025

Nguồn: Nhân Dân

Kế hoạch tái cơ cấu các đơn vị hành chính cấp tỉnh và thực hiện chế độ chính quyền địa phương hai cấp

Sau nhiều lần thảo luận từ đầu năm 2025, ngày 12 tháng 4, Việt Nam 13^th Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã thông qua đề án sắp xếp lại các đơn vị hành chính, xây dựng hệ thống chính quyền hai cấp ở địa phương theo Nghị quyết số 60-NG/TW của Hội nghị lần thứ 11 khóa XIII.^th Ban Chấp hành Trung ương Đảng[7].

Nghị quyết số 60-NG/TW nêu rõ, 11 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương giữ nguyên, 52 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và khoảng 9.996 đơn vị cấp xã sẽ được sáp nhập, cả nước chỉ còn:

– 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh (giảm từ 63 đơn vị);

– Xóa bỏ hoàn toàn các đơn vị hành chính cấp huyện (giảm từ 695 đơn vị); và

– Giảm 60% xuống còn 70% của các đơn vị cấp xã (giảm từ 10.035 đơn vị)

Quyết định số 759/QĐ-TTg, ký ngày 14 tháng 4^th, cung cấp đề xuất chi tiết về việc tái cơ cấu, với các thông tin chính về việc sáp nhập các tỉnh, thành phố, cũng như các đơn vị hành chính mới được thành lập. Tiếp theo Quyết định này, Kế hoạch số 47-KH/BCD[8] cung cấp hướng dẫn thực hiện cho quá trình hợp nhất và tinh giản cấu trúc quản trị. Theo kế hoạch, các đơn vị hành chính cấp xã mới sẽ bắt đầu hoạt động vào ngày 15 tháng 8, trong khi các đơn vị cấp tỉnh mới sẽ bắt đầu hoạt động vào ngày 15 tháng 9.

Vietnam’s Provinces after Restructuring

Nguồn: B&Company Việt Nam

Nhìn chung, hầu hết các tỉnh chưa đạt chuẩn quốc gia theo Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13, bổ sung Nghị quyết 27/2022/UBTVQH15 đều được sáp nhập dựa trên (1) Diện tích tự nhiên; (2) Quy mô dân số; (3) Lịch sử, truyền thống, văn hóa và dân tộc; (4) Các yếu tố địa kinh tế; (5) Các yếu tố địa chính trị; và (6) Quốc phòng và an ninh. Cao Bằng vẫn là tỉnh duy nhất chưa đạt chuẩn quốc gia do các yếu tố địa kinh tế không phù hợp để sáp nhập với các tỉnh lân cận.

Chỉ số kinh tế xã hội của các tỉnh mới vào năm 2024

Nguồn: Nghị quyết số 60-NQ/TW, Quyết định số 759/QĐ-TTg, Tổng cục Thống kê (GSO), Cục Thống kê Tỉnh, Tổng hợp B&Company

Quyết định số 759/QĐ-TTg cũng dẫn đến việc bãi bỏ các đơn vị hành chính cấp huyện và hợp nhất các đơn vị hành chính cấp xã thành Hệ thống chính quyền địa phương hai cấp:

– Các đơn vị hành chính cấp tỉnh, bao gồm các tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương, đóng vai trò là cơ quan chủ quản giám sát quản lý cấp xã, ban hành nghị quyết, quyết định, chỉ thị để chỉ đạo, quản lý và giám sát các hoạt động cấp dưới trong phạm vi quản lý của mình.

– Đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm các xã, phường và khu đặc biệt, hoạt động như cấp hành pháp chịu trách nhiệm thực hiện các chính sách với một mức độ tự chủ nhất định. Hoạt động của họ phù hợp với khuôn khổ pháp lý và chính sách do chính quyền trung ương và tỉnh thiết lập. Ngoài ra, chính quyền cấp xã quản lý phát triển kinh tế - xã hội địa phương và chịu trách nhiệm trước chính quyền tỉnh tương ứng.

Cơ hội và thách thức

Những cải cách quản trị gần đây của Việt Nam mang lại những tác động tích cực đáng kể cho môi trường kinh doanh, đặc biệt là trong việc tinh giản các thủ tục hành chính và thiết lập các định hướng phát triển rõ ràng hơn cho tương lai. Việc hợp nhất các đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp xã giúp loại bỏ các trách nhiệm chồng chéo và giảm sự dư thừa của bộ máy hành chính. Việc tái cấu trúc này thúc đẩy các đường lối báo cáo minh bạch hơn và cho phép quản trị phản ứng nhanh hơn và hiệu quả hơn. Quan trọng là việc sáp nhập các đơn vị hành chính dẫn đến việc tạo ra các khu kinh tế lớn hơn và khả thi hơn, tăng sức hấp dẫn của chúng đối với cơ sở hạ tầng và đầu tư công nghiệp. Việc sắp xếp các tỉnh có thế mạnh kinh tế tương tự cũng cho phép phối hợp tốt hơn trong các chiến lược phát triển khu vực, giúp khuếch đại lợi thế cạnh tranh và tiềm năng tăng trưởng giữa các khu vực.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp nên lưu ý đến một số thách thức tiềm ẩn. Trong khi các khu vực thành thị nhìn chung có vị thế tốt để áp dụng mô hình quản trị hai cấp mới, các khu vực nông thôn có thể gặp khó khăn trong quá trình chuyển đổi, có khả năng dẫn đến việc triển khai không đồng đều. Sự phản kháng của địa phương đối với việc sáp nhập hoặc thay đổi cấu trúc cũng có thể ảnh hưởng đến hoạt động, đặc biệt là trong các lĩnh vực như mua đất, thu hút công chúng và quản lý lực lượng lao động. Ngoài ra, sự chậm trễ về mặt hành chính trong giai đoạn chuyển đổi có thể dẫn đến việc phê duyệt doanh nghiệp chậm hơn và gián đoạn tiến độ dự án.

Kết luận

Những nỗ lực của Việt Nam trong việc tái cấu trúc các đơn vị hành chính cấp tỉnh và thí điểm hệ thống quản lý địa phương hai cấp đánh dấu sự chuyển dịch đáng kể sang mô hình hành chính công hiện đại, hiệu quả và phi tập trung hơn. Những thay đổi này dự kiến sẽ nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ, cải thiện điều kiện đầu tư và gắn kết tốt hơn sự phát triển của địa phương với các ưu tiên quốc gia.

[1] VnExpress. Lịch sử sáp nhập và chia tách các tỉnh thành tại Việt NamNguồn>

[2] TVPL. Nghị quyết số 15/2008/QH12 điều chỉnh địa giới hành chính thành phố Hà Nội và các tỉnh liên quanNguồn>

[3] TVPL. Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 về Tiêu chuẩn và Phân loại Đơn vị hành chínhNguồn>

[4] TVPL. Nghị quyết số 27/2022/UBTVQH15 sửa đổi Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 về Tiêu chuẩn và Phân loại Đơn vị hành chínhNguồn>

[5] Nghị quyết số 18-NQ/TW Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống chính trị theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quảNguồn>

[6] Kết luận số 121-KL/TW về việc rà soát Nghị quyết số 18-NQ/TW Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương khóa XIINguồn>

[7] Văn bản Chính phủ. Nghị quyết số 60-NG/TW Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIIINguồn>

[8] TVPL. Kế hoạch số 47-KH/BCD về việc thực hiện sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã và tổ chức hệ thống chính quyền địa phương hai cấpNguồn>