Ngành nông nghiệp của Việt Nam có tiềm năng to lớn giúp đất nước đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Tuy nhiên, hiện nay ngành này lại là tác nhân chính gây ra lượng khí thải nhà kính (GHG) hàng năm, điều này làm nổi bật nhu cầu về các công nghệ mới nổi và quan hệ đối tác quốc tế để hỗ trợ các cam kết về môi trường của đất nước.

Tổng quan về phát thải khí nhà kính nông nghiệp của Việt Nam

Bất chấp những nỗ lực của đất nước, Việt Nam vẫn đang ghi nhận lượng khí thải GHG hàng năm đang tăng. Theo Cơ sở dữ liệu phát thải cho nghiên cứu khí quyển toàn cầu (EDGAR), vào năm 2023, quốc gia này đã thải ra 524 triệu tấn CO2₂ tương đương (Mt CO_2eq), tăng 11% so với năm trước và tăng 5% so với mức cơ sở năm 2020[1]. Mức phát thải này khiến Việt Nam trở thành nước phát thải khí nhà kính lớn thứ hai của ASEAN và thứ 17 trên toàn cầu. Phần lớn lượng khí thải khí nhà kính bao gồm CO2 hóa thạch₂ chiếm hơn 71% tổng lượng khí thải, tiếp theo là CH₄ (22%), N₂0 (5%) và các khí F khác (2%). Lượng khí thải GHG hàng năm ngày càng tăng gây ra mối đe dọa đáng kể đến sự phát triển của quốc gia vì Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, đặc biệt là đối với Đồng bằng sông Cửu Long[2].

Lượng phát thải khí nhà kính hàng năm của Việt Nam, từ năm 2015 đến năm 2023 (Đơn vị: Mt CO_2eq)

Nguồn: EDGAR, Tổng hợp B&Company

Ngành nông nghiệp là một trong những ngành phát thải khí nhà kính hàng đầu tại Việt Nam. Ngành này đã thải ra 92,5 Mt CO2_2eq vào năm 2023, chiếm 17,6% tổng lượng phát thải của cả nước[3]. Trong khi nông nghiệp đóng góp ít hơn 1% lượng CO2 thải ra₂, nó chiếm gần hai phần ba tổng lượng CH phát thải₄ và N₂O, có giá trị tiềm năng làm nóng toàn cầu cao hơn đáng kể[4]Ngân hàng Thế giới nhấn mạnh rằng lượng khí thải CH cao như vậy₄ và N₂O có thể được quy cho ba tiểu ngành chính, đó là trồng lúa (48%), chăn nuôi (15%) và sử dụng phân bón (13%)[5].

– Trồng lúa: Ruộng lúa là nguồn phát thải khí mê-tan (CH₄), được tạo ra trong quá trình phân hủy kỵ khí của chất hữu cơ ở các cánh đồng ngập nước.

– Sản xuất chăn nuôi: Quá trình lên men đường ruột ở động vật nhai lại tạo ra mê-tan, trong khi quản lý phân bón góp phần tạo ra cả CH₄ và N₂Khí thải O.

– Sử dụng phân bón: Việc sử dụng quá nhiều phân đạm tổng hợp sẽ dẫn đến N₂Khí thải O.

Cơ cấu phát thải khí nhà kính của Việt Nam theo từng loại và khu vực kinh tế năm 2023 (Đơn vị: %)

Nguồn: EDGAR, Tổng hợp B&Company

Công nghệ mới nổi để giảm khí nhà kính trong nông nghiệp

Trước nhu cầu cắt giảm phát thải khí nhà kính, ngành này đã đưa ra các công nghệ chăn nuôi và canh tác thân thiện với môi trường mới.

– Trong trồng lúa, các kỹ thuật quản lý nước như tưới ngập khô xen kẽ (AWD), “1 phải 5 giảm” (1P5G), và “3 giảm 3 tăng” (3G3T), và hệ thống thâm canh lúa (SRI) đã được đưa vào canh tác lúa giúp giảm CH4₄ phát thải trong khi tối ưu hóa chi phí canh tác[6]Bộ NN&PTNT, Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IRRI) và chính quyền địa phương TP Cần Thơ cũng khởi động dự án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp”[7] vào tháng 4 năm 2024, với mục tiêu phổ biến mô hình trồng lúa hiện đại ở Đồng bằng sông Cửu Long nhằm giảm phát thải khí nhà kính.

– Trong quản lý chăn nuôi, các công nghệ cho ăn mới như khối đa chất dinh dưỡng (MUB) và thức ăn chăn nuôi có hàm lượng protein thô thấp đã được phát triển để giảm GHG do gia súc thải ra[8]. Ngoài ra, các mô hình lót chuồng sinh học trong đó gia súc và gia cầm được nhốt trên lớp lót chuồng làm bằng vật liệu trơ cao (như trấu, mùn cưa, rơm rạ, v.v.) trộn với chế phẩm sinh học để phân hủy chất thải và giảm ô nhiễm môi trường.[9]. Từ năm 2003 đến năm 2020, Bộ NN & PTNT đã hợp tác với Tổ chức Phát triển Hà Lan SNV xây dựng hơn 173.000 cơ sở hạ tầng khí sinh học và cung cấp đào tạo đầy đủ cho khoảng 800 kỹ thuật viên cấp tỉnh và cấp huyện, hơn 1.800 thợ xây và lắp đặt, và 173.000 hộ gia đình tại 55 tỉnh thành.[10].

– Ngành nông nghiệp đang chuyển sang mô hình tuần hoàn để tận dụng tốt hơn các sản phẩm phụ và chất thải nông nghiệp. Gần đây, Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp và Nông thôn đã hợp tác với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) để thí điểm bộ công cụ CE-NDC nhằm thúc đẩy các can thiệp tuần hoàn trong nông nghiệp[11].

Trial operation of the “1 million hectares of high-quality, low-emission rice” project

Nguồn: Thời báo Sài Gòn

Cần lưu ý rằng nhiều đột phá về trồng trọt và chăn nuôi đang trong giai đoạn đầu triển khai và cần có thêm đầu tư từ chính phủ và viện trợ quốc tế. Dự án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp” hiện đang trong giai đoạn thí điểm ban đầu cho Giai đoạn 1 tại 5 tỉnh. Dự án ước tính cần hơn 430 triệu đô la để nâng cấp cơ sở hạ tầng nước phục vụ tưới tiêu, thoát nước và xử lý[12]Việc triển khai các công nghệ giảm phát thải khí nhà kính cũng gặp phải những trở ngại do mô hình canh tác manh mún của Việt Nam, tư duy sản xuất truyền thống của nông dân và thiếu nhận thức về lợi ích kinh tế và môi trường của các công nghệ canh tác và trồng trọt mới.[13].

Chính sách của chính phủ về phát thải khí nhà kính nông nghiệp

Chính phủ đã đưa ra lập trường vững chắc về việc giảm phát thải khí nhà kính của đất nước để cam kết thực hiện các mục tiêu về môi trường. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (MARD) đã ký Quyết định số 1693/QĐ-BNN-KHCN năm 2023 phê duyệt Kế hoạch giảm phát thải khí nhà kính của ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050[14]. Quyết định này nhằm mục đích giảm lượng khí thải GHG của ngành xuống 121,9 Mt CO_2eq so với năm 2020 và tổng lượng phát thải CH4 ở mức dưới 45,9 Mt CO_2eq. Ngoài ra, Chính phủ cũng tăng cường các nỗ lực giám sát GHG, vì Quyết định số 01/2022/QĐ-TTg yêu cầu các công ty trong lĩnh vực nông nghiệp phải xây dựng danh mục GHG[15].

Bảng 1: Các giải pháp chiến lược theo Quyết định số 1693/QĐ-BNN-KHCN và tiềm năng giảm nhẹ phát thải khí nhà kính

Nguồn: TVPL, Tổng hợp B&Company

Hợp tác quốc tế để giảm phát thải khí nhà kính: Nghiên cứu trường hợp của Tập đoàn Lasuco

Quan hệ đối tác quốc tế đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ các cam kết về môi trường của Việt Nam. Sự hợp tác gần đây giữa Tập đoàn Lasuco và các công ty Nhật Bản Idemitsu Kosan và Sagri nêu bật nỗ lực này.

Dự án dự kiến sẽ bắt đầu vận hành thử nghiệm vào đầu năm 2025 với quy mô triển khai là 500 ha đất trồng mía.[16]. Sagri sẽ sử dụng công nghệ vệ tinh và AI để quản lý dữ liệu cây trồng và theo dõi sức khỏe đất, nhằm mục đích giảm phát thải N2O và tăng lưu trữ carbon bằng cách giảm thiểu phân bón hóa học và thúc đẩy sử dụng hợp lý các giải pháp thay thế hữu cơ. Ngoài ra, Sagri sẽ đăng ký dự án để được cấp tín chỉ carbon theo danh mục quản lý đất nông nghiệp cải tiến của Verra (VM0042), đánh dấu đây là dự án đầu tiên của Việt Nam trong danh mục này[17]. Sau giai đoạn thử nghiệm, các hoạt động thương mại được lên kế hoạch vào năm 2026, mở rộng lên 8.000 ha đất nông nghiệp do Lasuco và các bên tham gia khác cung cấp. Idemitsu Kosan sẽ đóng vai trò là nhà đầu tư chính và người mua tín dụng carbon thông qua thỏa thuận giao dịch tín dụng carbon kéo dài 15 năm với Lasuco.

Dự án này không chỉ thúc đẩy mục tiêu đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 của Việt Nam vào năm 2050 mà còn mang lại lợi ích cho nông dân địa phương thông qua giao dịch tín chỉ carbon. Dự án thiết lập khuôn khổ và cơ sở hạ tầng nền tảng cho các chương trình tín chỉ carbon trong tương lai trong lĩnh vực nông nghiệp của Việt Nam.

Sugarcane farming in Vietnam

Nguồn: Tin tức đầu tư

Phần kết luận

Giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp Việt Nam vừa là nhu cầu vừa là cơ hội. Các công nghệ mới nổi trong lĩnh vực này kết hợp với các chính sách hỗ trợ của chính phủ có tiềm năng chuyển đổi lĩnh vực này thành mô hình phát thải carbon thấp, bền vững. Quan hệ đối tác quốc tế của Idemitsu, Sagri và Lasuco nêu bật tiềm năng hợp tác quốc tế và mối liên hệ giữa các mục tiêu khí hậu toàn cầu và các ưu đãi kinh tế cho nông dân.

[1] EDGAR. Lượng khí thải GHG của tất cả các quốc gia trên thế giới - báo cáo năm 2024Đánh giá>

[2] Tạp chí Thông tin & Truyền thông. Chủ động giảm phát thải khí nhà kính, Việt Nam xây dựng nền nông nghiệp xanhĐánh giá>

[3] EDGAR. Lượng khí thải GHG của tất cả các quốc gia trên thế giới - báo cáo năm 2024Đánh giá>

[4] Giao thức GHG. Giá trị tiềm năng nóng lên toàn cầuĐánh giá>

[5] Ngân hàng Thế giới. Báo cáo Phát triển và Khí hậu Quốc gia Việt NamĐánh giá>

[6] Nông nghiệp Việt Nam. Tiết kiệm hàng chục tỷ đồng nhờ kỹ thuật AWDĐánh giá>

[7] MARD. Khởi động dự án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, ít phát thảiĐánh giá>

[8] VnEconomy. Chuyển đổi thành phần thức ăn chăn nuôi để giảm phát thải khí nhà kínhĐánh giá>

[9] Tạp chí trực tuyến Nature and Environment: Giải pháp giảm phát thải khí nhà kính trong sản xuất nông nghiệpĐánh giá>

[10] Nông nghiệp Việt Nam. Chương trình Biogas thành côngĐánh giá>

[11] UNDP. Cơ hội thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn trong lĩnh vực nông nghiệp của Việt NamĐánh giá>

[12] The Saigon Times. Dự án lúa phát thải thấp 1 triệu ha đang đẩy nhanh đầu tư cơ sở hạ tầngĐánh giá>

[13] Tin tức đầu tư. Giảm phát thải trong nông nghiệp hướng tới chăn nuôi bền vữngĐánh giá>

[14] TVPL. Quyết định số 1693/QĐ-BNN-KHCN phê duyệt Kế hoạch giảm phát thải khí nhà kính (bao gồm Kế hoạch giảm phát thải khí mêtan) của ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050Đánh giá>

[15] TVPL. Quyết định số 01/2022/QĐ-TTg về việc ban hành danh mục các ngành, lĩnh vực và cơ sở phát thải khí nhà kính phải lập kiểm kê khí nhà kínhĐánh giá>

[16] VnExpress. Tập đoàn Lasuco hợp tác giảm phát thải carbon tại vùng nguyên liệu míaĐánh giá>

[17] MoRNE. Giảm phát thải carbon tại vùng trồng mía 8.000ha ở Thanh HóaĐánh giá>

Đọc các bài viết khác