Ngành công nghiệp điện tử Việt Nam đã phát triển nhanh chóng, trở thành trụ cột kinh tế quan trọng và trung tâm sản xuất toàn cầu. Với hiệu suất xuất khẩu mạnh mẽ, ngành này cho thấy tiềm năng to lớn nhưng vẫn phụ thuộc vào lắp ráp, giá trị gia tăng nội địa thấp và FDI.

Gần đây, ngày càng nhiều doanh nghiệp Việt Nam tham gia chuỗi cung ứng của các tập đoàn lớn như Samsung, đánh dấu bước tiến trong nội địa hóa mặc dù vẫn ở giai đoạn giá trị thấp. Chính phủ đang thúc đẩy các chính sách rõ ràng, đặc biệt là trong lĩnh vực bán dẫn. Để nâng cao chuỗi giá trị, Việt Nam cần những hành động mạnh mẽ để vượt qua những thách thức mang tính hệ thống và chuyển mình từ vị thế "công xưởng" thành điểm đến giá trị cao trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tổng quan về quy mô và đóng góp kinh tế

Ngành công nghiệp điện tử đã trở thành một trong những động lực tăng trưởng kinh tế chủ chốt của Việt Nam, chiếm 17,8% toàn ngành công nghiệp chế biến, chế tạo (theo báo cáo của VCCI năm 2023), khẳng định vị thế là ngành mũi nhọn.[1]Quy mô xuất khẩu của ngành đã có sự tăng trưởng vượt bậc, chính thức vượt mốc 100 tỷ USD vào năm 2024, mức cao nhất kể từ năm 2013. Cụ thể, tổng kim ngạch xuất khẩu của ngành công nghiệp điện tử năm 2024 đạt gần 126,5 tỷ USD, tăng 15.53% so với năm 2023, đóng góp hơn 1/3 tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước.

Trong đó, ngành máy tính, điện tử và linh kiện đạt 72,58 tỷ USD vào năm 2024, tăng 26,6% so với năm 2023; trong khi điện thoại và linh kiện đạt 53,9 tỷ USD, tăng 2,9% so với năm 2023.[2]

Giá trị xuất khẩu sản phẩm điện tử, máy tính và linh kiện giai đoạn 2014-2024

Đơn vị: tỷ USD

Nguồn: Tổng cục Thống kê Việt Nam (GSO), Tổng cục Hải quan Việt Nam

Thực tế này cho thấy ngành công nghiệp điện tử đã trở thành trụ cột quan trọng, duy trì tốc độ tăng trưởng cao ngay cả trong bối cảnh kinh tế toàn cầu gặp nhiều thách thức. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, kim ngạch xuất khẩu máy tính, sản phẩm điện tử và linh kiện dẫn đầu với 6,9 tỷ USD, tăng 29,1% so với cùng kỳ năm 2024. Mức tăng trưởng mạnh mẽ này một phần được thúc đẩy bởi sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu và sự hiện diện của các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới tại Việt Nam. Tuy nhiên, tăng trưởng về quy mô không đồng nghĩa với việc giá trị nội địa tăng. Các báo cáo của ngành cho thấy khoảng 95% giá trị xuất khẩu của ngành vẫn thuộc về khu vực FDI, cho thấy tăng trưởng chủ yếu đến từ hoạt động lắp ráp, gia công hơn là năng lực công nghệ cốt lõi. Các hoạt động cốt lõi mang lại giá trị cao nhất như R&D, thiết kế chip, phát triển thương hiệu vẫn được các tập đoàn này giữ lại tại quốc gia của họ.[3]

Tuy nhiên, một sự chuyển dịch chiến lược đã bắt đầu diễn ra. Nhận thức được những hạn chế của mô hình tăng trưởng hiện tại, Việt Nam đang có những bước đi thận trọng để tiến lên các giai đoạn tăng trưởng giá trị cao hơn.

Tình hình nội địa hóa của ngành công nghiệp điện tử Việt Nam

Mặc dù kim ngạch xuất khẩu tăng trưởng mạnh nhưng tỷ lệ nội địa hóa của ngành công nghiệp điện tử Việt Nam vẫn rất thấp, chỉ khoảng 5-10%[4], cho thấy sự phụ thuộc lớn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nội địa hóa trong ngành điện tử Việt Nam

Nguồn: Vietnamnews.vn

Việt Nam hiện có trên 2.000 doanh nghiệp tham gia ngành công nghiệp điện tử, chiếm 54,8% trong tổng số doanh nghiệp, nhưng phần lớn là doanh nghiệp vừa và nhỏ, chủ yếu thực hiện các công đoạn gia công đơn giản, chưa thực sự làm chủ công nghệ, thiết kế.[5] Sự khác biệt lớn giữa “khả năng sản xuất” và “khả năng làm chủ” công nghệ là một vấn đề cốt lõi. Các doanh nghiệp trong nước có thể sản xuất các sản phẩm điện tử hoàn chỉnh như tivi và điện thoại.[6], nhưng phần lớn vẫn được lắp ráp từ các linh kiện nhập khẩu.[7]

Các doanh nghiệp trong nước tham gia vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn FDI lớn như Samsung nhưng với vai trò còn khiêm tốn. Hiện có tổng cộng 340 doanh nghiệp Việt Nam tham gia chuỗi cung ứng của Samsung, nhưng chỉ có khoảng 35 đến 39 doanh nghiệp là nhà cung cấp cấp 1. Ngoài ra, các doanh nghiệp Việt Nam chủ yếu cung cấp vật tư tiêu hao, bao bì, in ấn, với giá trị cung ứng rất nhỏ so với nhu cầu linh kiện, phụ tùng của các tập đoàn này.[8]

Sự phụ thuộc của ngành công nghiệp điện tử Việt Nam vào nhập khẩu là rất lớn. Kim ngạch nhập khẩu máy tính, sản phẩm điện tử và linh kiện năm 2024 đã vượt mốc 102 tỷ USD, lần đầu tiên vượt mốc 100 tỷ USD và tăng 21,41 tấn so với năm trước.[9] Nhóm hàng này chiếm gần 36% trong tổng kim ngạch nhập khẩu của cả nước trong 8 tháng đầu năm 2025. Nguồn cung nhập khẩu lớn nhất đến từ Trung Quốc, đạt 33,48 tỷ USD vào tháng 8/2025.[10]

Một trong những mặt hàng nhập khẩu quan trọng nhất là chip bán dẫn. Các doanh nghiệp trong nước gần như không thể tự chủ trong việc nghiên cứu, thiết kế và sản xuất chip mà phải phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn nhập khẩu. Tình trạng thiếu hụt chip gia công đã gây khó khăn cho nhiều ngành sản xuất tại Việt Nam, từ điện tử tiêu dùng đến ô tô.[11]

Chính sách hiện hành và cơ chế hỗ trợ

Quyết định số 68/QĐ-TTg đặt mục tiêu đầy tham vọng là đáp ứng 45% nhu cầu trong nước vào năm 2020 và 65% vào năm 2025, nhưng phân tích gần đây của các chuyên gia cho thấy tỷ lệ nội địa hóa thực tế trong ngành điện tử chỉ đạt khoảng 5-10%. Khoảng cách này cho thấy cần có một cách tiếp cận mới và thực tế hơn.

Chiến lược hiện tại của chính phủ đã chuyển trọng tâm từ nội địa hóa sản phẩm sang gia tăng giá trị, với mục tiêu khiêm tốn hơn nhưng mang tính chiến lược là đạt được giá trị gia tăng 10-15% trong ngành điện tử và bán dẫn vào năm 2030.[12] Sự thay đổi này phản ánh tư duy hoạch định chính sách trưởng thành hơn, tập trung vào việc nắm bắt các giai đoạn có giá trị cao trong chuỗi cung ứng toàn cầu (như thiết kế, đóng gói và thử nghiệm) thay vì theo đuổi các số liệu bề ngoài.

Ngành công nghiệp bán dẫn và điện tử của Việt Nam

Nguồn: Tin tức Chính phủ

Chiến lược phát triển ngành công nghiệp bán dẫn và điện tử Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được xây dựng trên công thức đột phá C = SET + 1.[13] Công thức này tập trung vào việc phát triển các chip chuyên dụng (Schuyên môn hóa), nguồn nhân lực chất lượng cao (Talent) và xây dựng một hệ sinh thái (Ehệ thống) để biến Việt Nam thành điểm đến an toàn (+1) trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu. Thay vì cố gắng cạnh tranh với các cường quốc sản xuất chip (vốn quá tốn kém và phức tạp), Việt Nam đang lựa chọn một hướng đi thực tế hơn, tập trung vào các khâu như thiết kế, đóng gói và thử nghiệm, nơi kiến thức và vị trí địa lý đóng vai trò quyết định.[14]

Các chính sách hỗ trợ cụ thể bao gồm thuế suất ưu đãi. Ví dụ, các dự án đầu tư vào lĩnh vực công nghệ cao được hưởng mức thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) ưu đãi là 10% trong 15 năm.[15] Ngoài ra, Chính phủ đang nghiên cứu và thành lập Quỹ Hỗ trợ Đầu tư để thu hút các nhà đầu tư chiến lược và các tập đoàn đa quốc gia. Một cơ chế quan trọng khác là thiết lập cơ chế “Dịch vụ một cửa” nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo môi trường đầu tư thuận lợi hơn cho doanh nghiệp trong lĩnh vực bán dẫn. [16]

Kết luận và khuyến nghị chiến lược

Việt Nam đã thành công trong việc định vị mình là một trung tâm sản xuất điện tử toàn cầu, đặc biệt là trong lĩnh vực lắp ráp và gia công, và hiện đang chuyển dịch sang các công đoạn có giá trị cao hơn. Sự tham gia ngày càng tăng của các doanh nghiệp Việt Nam vào chuỗi cung ứng FDI cho thấy động lực nội địa hóa mạnh mẽ, mặc dù vẫn còn nhiều thách thức về nguồn nhân lực, nghiên cứu và phát triển (R&D) và công nghiệp hỗ trợ.

Đối với các nhà đầu tư FDI, điều này mang lại cả cơ hội lẫn lợi thế. Chính phủ Việt Nam đã đặt ra tầm nhìn chiến lược rõ ràng, bao gồm các mục tiêu đầy tham vọng như kim ngạch xuất khẩu điện tử đạt 140 tỷ USD vào năm 2025 và các kế hoạch dài hạn cho phát triển ngành bán dẫn. Để đạt được điều này, Việt Nam đang ưu tiên:

– Đột phá về nguồn nhân lực thông qua đào tạo chung với các tập đoàn FDI và các trường đại học, đảm bảo nguồn nhân lực công nghệ cao có tay nghề cao.

– Khuyến khích R&D mạnh mẽ hơn với các chính sách hỗ trợ, lợi ích về thuế và bảo vệ SHTT để thúc đẩy đổi mới.

– Nâng cao chuỗi cung ứng để các công ty trong nước có thể đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn toàn cầu và hội nhập vào các quy trình có giá trị cao hơn.

– Thu hút FDI có chọn lọc không chỉ nhấn mạnh đến vốn mà còn cả chuyển giao công nghệ có ý nghĩa và phát triển R&D tại địa phương.

Việt Nam đã “sẵn sàng” về tầm nhìn và chính sách, và đang xây dựng năng lực nội tại để trở thành không chỉ là một “công xưởng” mà còn là một điểm đến chiến lược, có giá trị gia tăng cao cho FDI trên bản đồ công nghệ toàn cầu.

[1] VCCI-HCM, Thực trạng ngành công nghiệp điện tử Việt Nam (https://vcci-hcm.org.vn/hien-trang-cua-nganh-cong-nghiep-dien-tu-viet-nam/ )

[2] Baodautu.vn, Xuất khẩu điện tử hướng tới mốc 140 tỷ USD (https://baodautu.vn/xuat-khau-dien-tu-huong-toi-moc-140-ty-usd-d239625.html)

[3] Bộ Công Thương nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Ngành công nghiệp điện tử đã chuyển dịch chuỗi giá trị (https://moit.gov.vn/tin-tuc/phat-trien-cong-nghiep/cong-nghiep-dien-tu-can-tao-buoc-dot-pha-de-phat-trien.html )

[4] Bộ Công Thương nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, ngành công nghiệp điện tử Việt Nam có nhiều lợi thế và tiềm năng phát triển (https://moit.gov.vn/tin-tuc/phat-trien-cong-nghiep/nganh-cong-nghiep-dien-tu-viet-nam-nhieu-loi-the-va-tiem-nang-phat-trien.html )

[5] Congnghieptieudung.vn, Công nghiệp hỗ trợ điện tử và bài toán tham gia sâu vào chuỗi cung ứng (https://congnghieptieudung.vn/cong-nghiep-ho-tro-dien-tu-va-bai-toan-tham-gia-sau-vao-chuoi-cung-ung-dt48176 )

[6] Tổng cục Thống kê, Xuất nhập khẩu hàng điện tử, máy tính và linh kiện – động lực tăng trưởng và kỳ vọng năm 2024 (https://www.nso.gov.vn/tin-tuc-thong-ke/2024/10/xuat-nhap-khau-dien-tu-may-tinh-va-linh-kien-dong-luc-tang-truong-va-ky-vong-nam-2024/ )

[7] Bộ Công Thương nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, ngành công nghiệp điện tử Việt Nam có nhiều lợi thế và tiềm năng phát triển (https://moit.gov.vn/tin-tuc/phat-trien-cong-nghiep/nganh-cong-nghiep-dien-tu-viet-nam-nhieu-loi-the-va-tiem-nang-phat-trien.html )

[8] Bộ Công Thương nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Tỷ lệ nội địa hóa của một số ngành công nghiệp tại Việt Nam đã được cải thiện (https://moit.gov.vn/tin-tuc/phat-trien-cong-nghiep/ty-le-noi-dia-hoa-cua-mot-so-nganh-cong-nghiep-tai-viet-nam-da-duoc-cai-thien.html )

[9] Kinhte.congthuong.vn, Kim ngạch nhập khẩu máy tính, sản phẩm điện tử và linh kiện của Việt Nam đạt trên 102 tỷ USD (https://kinhte.congthuong.vn/nhap-khau-may-vi-tinh-san-pham-dien-tu-va-linh-kien-cua-viet-nam-dat-hon-102-ty-usd-366133.html )

[10] VnEconomy.vn, Việt Nam nhập khẩu máy tính và linh kiện nhiều nhất từ Trung Quốc (https://vneconomy.vn/viet-nam-nhap-khau-nhom-hang-may-tinh-va-linh-kien-nhieu-nhat-tu-trung-quoc.htm )

[11] Vietnamplus.vn, Thiếu hụt chip gia công, nhiều ngành sản xuất tại Việt Nam gặp khó khăn (https://www.vietnamplus.vn/thieu-hut-chip-xu-ly-nhieu-nganh-san-xuat-tai-viet-nam-gap-kho-post713522.vnp )

[12] Vjst.vn, Chiến lược phát triển ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (https://vjst.vn/chien-luoc-phat-trien-cong-nghiep-ban-dan-viet-nam-den-nam-2030-tam-nhin-2050-69695.html )

[13] B&Company Việt Nam, Sản xuất máy tính và điện tử tại Việt Nam: Tổng quan về các công ty và xu hướng đầu tư nước ngoài – B&Company (https://b-company.jp/computer-electronics-manufacturing-in-vietnam-overview-of-companies-and-foreign-investment-trends/ )

[14] Congly.vn, Việt Nam đang dần bước vào phân khúc giá trị cao của ngành công nghiệp bán dẫn (https://congly.vn/viet-nam-tung-buoc-tien-vao-khau-gia-tri-cao-trong-nganh-ban-dan-492852.html )

[15] B&Company Việt Nam, Sản xuất máy tính và điện tử tại Việt Nam: Tổng quan về các công ty và xu hướng đầu tư nước ngoài – B&Company (https://b-company.jp/computer-electronics-manufacturing-in-vietnam-overview-of-companies-and-foreign-investment-trends/ )

[16] Baochinhphu.vn, Hoàn thiện cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp bán dẫn (https://baochinhphu.vn/hoan-thien-cac-co-che-chinh-sach-thuc-day-phat-trien-nganh-cong-nghiep-ban-dan-102250106210838727.htm )

* Lưu ý: Nếu bạn muốn trích dẫn thông tin trong bài viết này, vui lòng ghi rõ nguồn và kèm theo link bài viết để đảm bảo tôn trọng bản quyền.