Tổng quan thị trường

Việt Nam đang phải đối mặt với một trong những thách thức cấp bách nhất về quản lý chất thải ở Đông Nam Á. Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, mỗi ngày có hàng tấn chất thải rắn đô thị (MSW) được thải ra. Chỉ riêng khu vực đô thị đã đóng góp hơn 601 tấn chất thải rắn đô thị (TP3T) vào khối lượng này.[1]Tại các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng hay Đà Nẵng, lượng rác thải sinh hoạt trung bình của 1 người mỗi ngày là hơn 0,8 kg, dẫn đến lượng rác thải sinh hoạt hàng ngày là rất lớn.

Waste generation in Vietnamese cities in 2023

Đơn vị: kg/người/ngày

Nguồn: Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn VMOST

Về xử lý chất thải, khoảng 63 phần trăm chất thải phát sinh sẽ được đưa đến bãi chôn lấp, nhiều trong số đó không sạch sẽ và gây ô nhiễm môi trường.[2]Do đó, cần phải khám phá các phương án quản lý MSW thay thế, chẳng hạn như Biến chất thải thành năng lượng (WtE), có thể giảm khối lượng chất thải đưa đến bãi chôn lấp, thu hồi các nguồn tài nguyên có giá trị và tạo ra điện hoặc nhiệt từ chất thải.

Xử lý chất thải Phương pháp tại Việt Nam (2023)

Đơn vị: %, 100% ~ 25 triệu tấn chất thải rắn

Nguồn: Tạp chí Xây dựng

Thị trường năng lượng từ chất thải rắn (WtE) tại Việt Nam tuy còn nhỏ nhưng có tiềm năng tăng trưởng đáng kể. Theo Tập đoàn Tài chính Quốc tế (IFC), Việt Nam ước tính có tiềm năng thu hồi năng lượng từ chất thải rắn khoảng 1.400 MW, đóng góp đáng kể vào nguồn cung điện quốc gia. Tuy nhiên, cho đến nay, chỉ một phần nhỏ tiềm năng này được khai thác, với công suất điện từ chất thải rắn hiện tại của Việt Nam chỉ khoảng 300 MW.[3]Điều này làm nổi bật khoảng cách đáng kể giữa các nguồn tài nguyên sẵn có và mức sử dụng thực tế trong lĩnh vực chuyển đổi chất thải thành năng lượng.

Động lực tăng trưởng của thị trường năng lượng rác thải tại Việt Nam

Áp lực môi trường

Tốc độ tăng trưởng kinh tế và đô thị hóa nhanh chóng của Việt Nam đang tạo ra lượng rác thải ngày càng lớn. Các đô thị lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh thải ra hàng nghìn tấn rác thải mỗi ngày, trong khi các khu công nghiệp lại đóng góp thêm nhựa, vải sợi và các chất thải sinh khối không thể tái chế, phù hợp cho việc thu hồi năng lượng. Tuy nhiên, các bãi chôn lấp truyền thống đang dần bão hòa: nhiều bãi chôn lấp hoạt động vượt công suất thiết kế và không đáp ứng các tiêu chuẩn vệ sinh, dẫn đến ô nhiễm không khí, đất và nước ngầm. Những vấn đề này đã gây ra sự phản đối của cộng đồng và áp lực lên chính phủ trong việc áp dụng các giải pháp xử lý rác thải sạch hơn và bền vững hơn.

Đồng thời, quá trình chuyển đổi của Việt Nam sang nền kinh tế tuần hoàn và mục tiêu phát thải carbon ròng bằng 0 vào năm 2050 càng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thu hồi năng lượng và vật liệu từ chất thải. Các công nghệ WtE hỗ trợ các mục tiêu này bằng cách giảm phát thải khí mê-tan từ bãi chôn lấp, thay thế sản xuất điện từ nhiên liệu hóa thạch và chuyển đổi chất thải không thể tái chế thành năng lượng tái tạo. Trong một nền kinh tế tuần hoàn, điều thiết yếu là chỉ riêng WtE không thể giải quyết hoàn toàn các thách thức về quản lý chất thải; việc giảm phát sinh chất thải tại nguồn, tiếp theo là tái sử dụng và tái chế, đóng một vai trò quan trọng và cần được thực hiện cùng với[4]. Chiến lược quốc gia về bảo vệ môi trường của chính phủ (đến năm 2030, tầm nhìn 2050) ưu tiên rõ ràng việc xử lý chất thải hiện đại, bao gồm WtE và thu hồi tài nguyên, như một con đường cốt lõi để đạt được tính bền vững và khử cacbon, cụ thể là mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050. [5].

Tiến bộ công nghệ

Tiến bộ công nghệ nhanh chóng và hợp tác quốc tế ngày càng tăng đang thúc đẩy việc áp dụng các giải pháp năng lượng tái tạo (WtE) tại Việt Nam. Các hệ thống đốt rác hiệu suất cao hiện đại, công nghệ nhiên liệu tái chế từ rác thải (RDF) và các cải tiến trong xử lý khí thải đã cải thiện đáng kể hiệu suất môi trường và giảm chi phí vận hành.[6]. Những tiến bộ này làm cho WtE hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư.

Các nhà đầu tư nước ngoài và các nhà cung cấp công nghệ đang đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi này. Ví dụ, Valmet Oyj của Phần Lan đã cung cấp hệ thống lò hơi tiên tiến cho dự án của Công ty Cổ phần Năng lượng Môi trường Thăng Long tại Bắc Ninh.[7]Các công ty Hàn Quốc và Bỉ cũng đang tham gia thị trường với các giải pháp đồng xử lý chất thải công nghiệp. Sự hợp tác này không chỉ mang lại vốn và chuyên môn kỹ thuật mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển giao kiến thức vận hành và các tiêu chuẩn tuân thủ môi trường thiết yếu cho sự thành công lâu dài của dự án.

Nhà máy điện rác lớn nhất Việt Nam – Nhà máy điện rác Sóc Sơn tại Hà Nội

Nguồn: VNExpress

Chính sách và Hỗ trợ của Chính phủ

Bối cảnh chính sách của Việt Nam đang ngày càng ủng hộ phát triển năng lượng từ rác thải. Chính phủ đã ban hành các quy định thúc đẩy phân loại rác thải tại nguồn, cải thiện tiêu chuẩn môi trường trong xử lý rác thải và khuyến khích sản xuất năng lượng tái tạo. Một số sáng kiến quốc gia và địa phương nhằm giảm sự phụ thuộc vào bãi chôn lấp và khuyến khích tích hợp công nghệ năng lượng tái tạo (WtE) vào hệ thống quản lý rác thải đô thị. Ngoài ra, điện sản xuất từ rác thải hiện đã được công nhận trong danh mục năng lượng tái tạo và năng lượng sạch của Việt Nam, và các cơ quan chức năng đang nỗ lực thiết lập cơ chế giá điện và khuôn khổ đầu tư để giúp các dự án năng lượng tái tạo (WtE) hấp dẫn hơn về mặt tài chính.[8].

Ở cấp địa phương, các trung tâm đô thị lớn đã áp dụng các mục tiêu quản lý chất thải đầy tham vọng: Thành phố Hồ Chí Minh đặt mục tiêu ít nhất 80 phần trăm chất thải đô thị được xử lý bằng công nghệ tái chế hoặc WtE vào năm 2025[9], trong khi Hà Nội và một số tỉnh thành khác cũng đang theo đuổi các sáng kiến tương tự. Các kế hoạch phát triển quốc gia cũng nhấn mạnh việc mở rộng năng lượng tái tạo và giảm phát thải khí nhà kính, với việc phân loại năng lượng tái tạo (WtE) là một ngành năng lượng sạch chiến lược. Các biện pháp quản lý, ưu đãi kinh tế và chỉ thị hành chính này tạo thành nền tảng vững chắc để đẩy nhanh việc triển khai WtE trên khắp Việt Nam.

Các dự án trọng điểm trên thị trường WtE của Việt Nam

Với sự quan tâm ngày càng tăng đối với quản lý chất thải bền vững và năng lượng tái tạo, một số dự án chuyển đổi rác thải thành năng lượng đã được khởi động trên khắp Việt Nam. Những phát triển này phản ánh những nỗ lực không ngừng của các bên liên quan trong và ngoài nước.

Tổng hợp của B&Company

Ý nghĩa đối với các nhà đầu tư nước ngoài

Thị trường chuyển đổi rác thải thành năng lượng của Việt Nam mang lại tiềm năng to lớn cho các nhà đầu tư nước ngoài đang tìm cách thâm nhập vào lĩnh vực năng lượng sạch đang nổi lên và được chính sách hỗ trợ. Khối lượng rác thải đô thị và công nghiệp ngày càng tăng, nhu cầu năng lượng ngày càng tăng, và sự chuyển dịch sang các mô hình kinh tế tuần hoàn, tạo ra một thị trường lớn và dài hạn cho các dự án chuyển đổi rác thải thành năng lượng (WtE). Với sự hỗ trợ liên tục của chính phủ, công nghệ tiên tiến và nhu cầu về chuyên môn quốc tế trong lĩnh vực đốt rác hiệu suất cao và quản lý môi trường, các đối tác nước ngoài có thể đóng vai trò thiết yếu trong việc thu hẹp khoảng cách về cơ sở hạ tầng và năng lực của Việt Nam, đồng thời đạt được lợi nhuận bền vững.

Mặc dù đầy hứa hẹn, thị trường năng lượng rác thải của Việt Nam vẫn đặt ra nhiều thách thức mà các nhà đầu tư cần cân nhắc kỹ lưỡng. Môi trường pháp lý vẫn còn phức tạp, với nhiều cấp phép và thủ tục cấp phép thường kéo dài, có thể làm chậm trễ việc triển khai dự án. Chất lượng nguyên liệu đầu vào và tính ổn định của nguồn cung cũng tiềm ẩn rủi ro, do việc phân loại rác thải tại nguồn chưa được thực hiện đầy đủ trên toàn quốc, đòi hỏi các nhà đầu tư phải thiết lập hệ thống thu gom và xử lý sơ bộ đáng tin cậy. Ngoài ra, cơ cấu biểu giá và phí xử lý rác thải vẫn đang thay đổi, gây ra những bất ổn về lợi nhuận tài chính dài hạn. Các tiêu chuẩn môi trường đang ngày càng nghiêm ngặt hơn, đặc biệt là đối với kiểm soát khí thải và xử lý tro xỉ, đòi hỏi công nghệ chất lượng cao và quản lý vận hành chặt chẽ.

Các khuyến nghị dành cho nhà đầu tư bao gồm:

– Hợp tác với các đơn vị địa phương đáng tin cậy: Việc hợp tác với các công ty quản lý chất thải, chính quyền thành phố hoặc đơn vị điều hành khu công nghiệp của Việt Nam giúp tuân thủ các quy định địa phương, cải thiện sự chấp nhận của cộng đồng và đảm bảo nguồn cung cấp chất thải.

– Áp dụng cấu hình công nghệ linh hoạt: Việc kết hợp chất thải rắn đô thị với nguyên liệu công nghiệp hoặc RDF có thể ổn định giá trị nhiệt và cải thiện hiệu suất của nhà máy, đồng thời cho phép thích ứng với các điều kiện địa phương khác nhau.

– Tích hợp cam kết tài chính và chính sách sớm: Các dự án WtE thành công thường phụ thuộc vào sự phối hợp sớm với chính quyền địa phương, nhà tài trợ và nhà điều hành lưới điện để thống nhất giá cước, giấy phép môi trường và kết nối cơ sở hạ tầng.

– Đầu tư vào quan hệ cộng đồng và các bên liên quan: Mối quan ngại của công chúng về khí thải và mùi hôi có thể làm chậm tiến độ dự án. Việc truyền thông minh bạch, giám sát môi trường và các sáng kiến chia sẻ lợi ích tại địa phương sẽ giúp tăng cường giấy phép hoạt động xã hội.

Nhìn chung, ngành công nghiệp xử lý rác thải thành năng lượng của Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng trưởng quyết định, nơi các nhà đầu tư sớm và có sự chuẩn bị kỹ lưỡng có thể góp phần định hình hướng đi của ngành. Những doanh nghiệp kết hợp chuyên môn công nghệ với cam kết lâu dài, quan hệ đối tác địa phương và trách nhiệm với môi trường sẽ có vị thế tốt nhất để thành công khi Việt Nam chuyển đổi sang một nền kinh tế sạch hơn và tuần hoàn hơn.

* Lưu ý: Nếu bạn muốn trích dẫn thông tin trong bài viết này, vui lòng ghi rõ nguồn và kèm theo link bài viết để đảm bảo tôn trọng bản quyền. 

[1] Tin tức Việt Nam, Việt Nam chuyển sang sử dụng năng lượng từ rác thải khi các bãi chôn lấp đã đạt đến công suất tối đa

(https://vietnamnews.vn/society/1689692/viet-nam-turns-to-waste-to-energy-as-landfills-reach-capacity.html)

[2] Tạp chí Xây dựng, Chuyển đổi chất thải thành năng lượng tại Việt Nam: Tiềm năng và thách thức của công nghệ đốt rác (https://tapchixaydung.vn/dien-rac-tai-viet-nam-tiem-nang-va-thach-thuc-cua-cong-nghe-thieu-dot-20201224000032946.html)

[3] UNDP, Những thứ bạn đốt không thể bị phá hủy (https://www.undp.org/vietnam/blog/things-you-burned-cannot-be-destroyed)

[4] Chương trình Môi trường Liên hợp quốc & IGES, loạt hướng dẫn của CCET về công nghệ xử lý chất thải rắn đô thị trung gian: Đốt rác thành năng lượng (https://www.iges.or.jp/en/publication_documents/pub/policysubmission/en/10877/WtEI_guideline_web_200615.pdf)

[5] Nền kinh tế tuần hoàn Việt Nam, Quyết định số 450/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (https://vietnamcirculareconomy.vn/quyet-dinh-so-450-qd-ttg-cua-thu-tuong-chinh-phu-phe-duyet-chien-luoc-bao-ve-moi-truong-quoc-gia-den-nam-2030-tam-nhin-den-nam-2050/)

[6] Vietnam Net, Nhà đầu tư để mắt đến các dự án năng lượng từ rác thải (https://vietnamnet.vn/en/investors-eye-waste-to-energy-projects-2285524.html)

[7] Valmet, Valmet cung cấp lò hơi đốt rác phát điện cho Công ty Cổ phần Năng lượng Môi trường Thăng Long tại Việt Nam (https://www.valmet.com/media/news/press-releases/2022/valmet-to-supply-a-waste-to-energy-boiler-to-thang-long-energy-environment-joint-stock-company-in-vietnam/)

[8] Diễn đàn Luật pháp Việt Nam, Cần đẩy nhanh các dự án năng lượng rác thải để giải quyết ô nhiễm môi trường (https://vietnamlawmagazine.vn/waste-to-energy-projects-need-to-be-accelerated-to-address-environmental-pollution-72113.html)

[9] Báo Quân đội Nhân dân, Việt Nam thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong tái chế rác thải (https://en.qdnd.vn/economy/special-reports/vietnam-promotes-circular-economy-in-waste-recycling-569249#)