Đồng bằng sông Cửu Long, được gọi là "vựa lúa" của Việt Nam, là một khu vực quan trọng đóng góp 60% đất nông nghiệp của đất nước và gần 16% đất nuôi trồng thủy sản. Tuy nhiên, khu vực này hiện đang phải đối mặt với những tác động nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu, đe dọa trực tiếp đến sinh kế của người dân. Bài viết này khám phá những tác động đáng kể của biến đổi khí hậu ở Đồng bằng sông Cửu Long, các giải pháp tiềm năng và những tác động đối với đầu tư nước ngoài trong khu vực.

Tình hình biến đổi khí hậu và tác động của nó

Đồng bằng sông Cửu Long đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nông nghiệp của Việt Nam, đóng góp 55% sản lượng lúa, bao gồm 90% xuất khẩu. Ngoài ra, khu vực này cung cấp hơn 60% sản lượng thủy sản của cả nước và hơn 70% sản lượng trái cây. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu đang trở thành một yếu tố thách thức đối với các ngành công nghiệp chủ chốt này. Khu vực này đang trải qua các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt, bao gồm hạn hán, xâm nhập mặn, lũ lụt và mực nước biển dâng cao.

Trong 5 tháng đầu năm 2024, hạn hán và xâm nhập mặn đã khiến hơn 50.000 hộ dân thiếu nước sinh hoạt, gần 1.000 tuyến đường, nhà cửa, cầu cống bị hư hỏng do sụt lún, xói mòn.[1]. Khu vực này mất từ 300 đến 500 ha đất mỗi năm, riêng Cà Mau mất hơn 5.300 ha đất và rừng ngập mặn kể từ năm 2011[2]. Hơn nữa, hạn hán đã khiến hệ thống kênh rạch, sông ngòi ở hàng trăm ngàn hecta rừng bị khô cạn, dẫn đến nguy cơ cháy rừng đáng kể.[3].

Số vụ sạt lở đất ở Đồng bằng sông Cửu Long theo tỉnh (tại sự kết thúc của 2024) (%)

100% = 743 vụ lở đất

Nguồn: Viện nghiên cứu tài nguyên nước miền Nam

Hạn hán và xâm nhập mặn đang diễn biến nghiêm trọng tại nhiều khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Xâm nhập mặn mùa khô năm 2023-2024 đến sớm và sâu hơn trung bình nhiều năm[4]. Các chuyên gia cho rằng nguyên nhân gây hạn hán và xâm nhập mặn ở ĐBSCL là do ảnh hưởng của hiện tượng El Niño, với thời gian nắng kéo dài khiến lượng nước mặt lớn ở các cánh đồng, kênh rạch, sông ngòi, hồ chứa bốc hơi.[5]. Bên cạnh các yếu tố tự nhiên, hoạt động của con người cũng góp phần đáng kể vào sự xâm nhập mặn. Tình hình càng trầm trọng hơn do khai thác nước ngầm quá mức và khai thác cát lòng sông[6].

Lũ lụt thất thường cũng đang gây ra những khó khăn lớn cho Đồng bằng sông Cửu Long. Trong 10 năm qua, xu hướng lũ lớn và trung bình đã giảm dần, trong khi lũ nhỏ lại tăng[7]. Điều này có nghĩa là lũ lụt ở Đồng bằng sông Cửu Long đang giảm dần qua các năm[8]. Việc giảm lũ lụt dẫn đến một số hậu quả tiêu cực về môi trường và sinh thái, bao gồm ít cá hơn và xói mòn gia tăng do thiếu nước và trầm tích[9].

Hơn nữa, mực nước biển dâng cao làm tăng nguy cơ lũ lụt và tác động đáng kể đến tài nguyên đất đai và cơ sở hạ tầng. Trong 20 năm qua, mực nước biển trung bình đã dâng 2-3 mm mỗi năm[10]. Dự báo mực nước biển sẽ dâng cao 0,5-1m vào cuối thế kỷ 21[11]. Người ta ước tính rằng hàng trăm ngàn hecta đất sẽ bị ngập và hàng triệu người có thể mất nhà cửa[12]Mực nước biển dâng cao cũng khiến hệ thống đê biển có nguy cơ tràn bờ và vỡ, ngay cả khi không có bão lớn[13].

Giải pháp giải quyết thách thức về biến đổi khí hậu

Để giải quyết các vấn đề về biến đổi khí hậu và tác động của chúng ở Đồng bằng sông Cửu Long, cần có các giải pháp toàn diện về cả quản lý, cơ sở hạ tầng và công nghệ.[14].

Các giải pháp quản lý liên quan đến việc nâng cao nhận thức của người dân, xây dựng cơ chế, chính sách, quy hoạch vùng, quản lý khai thác rừng ngập mặn, tăng cường kiểm soát khai thác cát...[15]. Các giải pháp về cơ sở hạ tầng tập trung vào việc xây dựng, gia cố và nâng cấp các công trình phòng chống thiên tai (bao gồm kết nối và chuyển nước giữa các hệ thống thủy lợi, hệ thống chứa nước ngọt, gia cố hệ thống đê biển, v.v.). Ngoài ra, chính phủ đang tích cực thực hiện các chương trình tái định cư cho người dân phải di dời khỏi các khu vực bị ảnh hưởng bởi tình trạng xói mòn bờ sông/kênh rạch.

Ngoài ra, ứng dụng công nghệ tiên tiến trong phòng chống và thích ứng với thiên tai cũng là một hướng đi quan trọng. Hiện nay, ĐBSCL đang rất cần các công nghệ cao để kiểm soát xói mòn, dự báo thiên tai và cảnh báo sớm.[16]Ngoài ra, các giải pháp kỹ thuật giúp con người thích ứng với những thay đổi của môi trường cũng đang được đầu tư. Các lĩnh vực đáng chú ý bao gồm công nghệ và giải pháp kỹ thuật bảo tồn và phục hồi nước, cũng như các công nghệ ứng dụng trong nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản.

Cơ hội đầu tư

Những thách thức về biến đổi khí hậu ở Đồng bằng sông Cửu Long có thể mở ra những cơ hội đáng kể cho đầu tư nước ngoài, đặc biệt là trong phát triển cơ sở hạ tầng và các giải pháp công nghệ cao.

Đặc biệt, phát triển cơ sở hạ tầng đang mở ra một hướng đầu tư đầy hứa hẹn. Các dự án tập trung vào quản lý tài nguyên nước, kiểm soát xâm nhập mặn và ngăn ngừa sụt lún đất là rất quan trọng đối với khả năng phục hồi của khu vực. Các công ty nước ngoài có chuyên môn về quản lý nước, hệ thống thủy lợi và xây dựng phòng chống lũ lụt có thể đóng góp vào tính bền vững lâu dài của Đồng bằng sông Cửu Long, hỗ trợ cả mục tiêu về môi trường và kinh tế. Những khoản đầu tư này rất cần thiết để củng cố cơ sở hạ tầng của khu vực và đảm bảo tăng trưởng trong tương lai bất chấp những thách thức do biến đổi khí hậu gây ra.

Ngoài các giải pháp về cơ sở hạ tầng, các doanh nghiệp công nghệ tiên tiến cũng đóng vai trò chủ chốt trong việc giúp người dân Đồng bằng sông Cửu Long phòng ngừa và thích ứng với tình hình biến đổi khí hậu khó lường. Một số ngành tiềm năng là công nghệ cao trong khí tượng, quản lý nước, nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản (kỹ thuật chăn nuôi, chọn giống, chế biến, bảo quản…)

Kết luận

Đồng bằng sông Cửu Long đang phải đối mặt với những thách thức cấp bách về biến đổi khí hậu và các giải pháp phải bao gồm các kế hoạch quản lý, phát triển cơ sở hạ tầng và đổi mới công nghệ. Những nỗ lực này không chỉ nhằm bảo vệ môi trường mà còn đảm bảo tăng trưởng kinh tế bền vững. Các doanh nghiệp nước ngoài có thể tìm thấy cơ hội đầu tư vào các lĩnh vực như xây dựng, nông nghiệp công nghệ cao, nuôi trồng thủy sản hoặc quản lý nước, giúp bảo vệ tương lai của đồng bằng sông Cửu Long đồng thời đóng góp vào sự phát triển kinh tế của đồng bằng sông Cửu Long.

[1] Kinh tế & Môi trường. Tác động của biến đổi khí hậu và giải pháp ứng phó cho Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[2] Kinh tế & Môi trường. Tác động của biến đổi khí hậu và giải pháp ứng phó cho Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[3] Kinh tế & Môi trường. Tác động của biến đổi khí hậu và giải pháp ứng phó cho Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[4] Kinh tế và đô thị, Hạn hán và xâm nhập mặn đang đe dọa trực tiếp Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[5] Kinh tế và đô thị, Hạn hán và xâm nhập mặn đang đe dọa trực tiếp Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[6] Kinh tế và đô thị, Hạn hán và xâm nhập mặn đang đe dọa trực tiếp Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[7]  Đại học Cảnh sát nhân dân, Tìm hiểu tác động của mực nước biển dâng cao đến Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[8] Đại học Cảnh sát nhân dân, Tìm hiểu tác động của mực nước biển dâng cao đến Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[9] Đại học Cảnh sát nhân dân, Tìm hiểu tác động của mực nước biển dâng cao đến Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[10] VietNamPlus, Tìm nguyên nhân sạt lở đất ở Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[11] VnEconomy, Phát triển đô thị Đồng bằng sông Cửu Long: Cần xây dựng công trình đặc thù để thích ứng với mực nước biển dâng caoTruy cập>

[12] Đại học Cảnh sát nhân dân, Tìm hiểu tác động của mực nước biển dâng cao đến Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[13] Đại học Cảnh sát nhân dân, Tìm hiểu tác động của mực nước biển dâng cao đến Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[14] Báo điện tử Chính phủ, Cần giải pháp công nghệ mới phòng chống sạt lở đất ở Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[15] Báo điện tử Chính phủ, Cần giải pháp công nghệ mới phòng chống sạt lở đất ở Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

[16] Báo điện tử Chính phủ, Cần giải pháp công nghệ mới phòng chống sạt lở đất ở Đồng bằng sông Cửu LongTruy cập>

* Lưu ý: Nếu bạn muốn trích dẫn thông tin trong bài viết này, vui lòng ghi rõ nguồn và kèm theo link bài viết để đảm bảo tôn trọng bản quyền.