Bối cảnh thương mại Việt Nam đang trải qua một bước chuyển mình quan trọng trong bối cảnh biến động toàn cầu. Sau sự phục hồi mạnh mẽ vào năm 2024, việc áp dụng thuế quan trả đũa của Mỹ vào năm 2025 đã gây ra những gián đoạn tức thời và phơi bày những điểm yếu lâu dài trong nền kinh tế định hướng xuất khẩu của Việt Nam. Mặc dù Chính phủ đã đàm phán thành công một thỏa thuận thương mại với Mỹ, nhưng những lo ngại về tình trạng trung chuyển hàng hóa đã nhấn mạnh tính cấp thiết của việc nội địa hóa công nghiệp, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và tăng cường thực thi truy xuất nguồn gốc. Những thay đổi mang tính cấu trúc này báo hiệu cả những cơ hội mới nổi và những rủi ro ngày càng gia tăng mà các nhà đầu tư nước ngoài phải theo dõi chặt chẽ khi đánh giá thị trường Việt Nam.

Tổng quan về bối cảnh thương mại của Việt Nam

Hoạt động thương mại của Việt Nam đã có những chuyển biến đáng kể trong những năm gần đây. Việt Nam đã duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định về kim ngạch thương mại kể từ năm 2009.[1], với mức tăng đáng kể vào năm 2021 và 2022. Tuy nhiên, năm 2023 đánh dấu sự sụt giảm hàng năm đầu tiên trong hơn một thập kỷ, do căng thẳng địa chính trị và lạm phát cao làm giảm nhu cầu toàn cầu đối với hàng hóa sản xuất của Việt Nam[2]Tuy nhiên, những dấu hiệu phục hồi bắt đầu vào cuối năm 2023 và tiếp tục trong năm 2024, giúp tổng kim ngạch thương mại của Việt Nam phục hồi lên 786 tỷ USD với mức tăng trưởng 161 tấn 3 tấn so với cùng kỳ năm trước. Xuất khẩu vượt 400 tỷ USD (tăng 141 tấn 3 tấn so với cùng kỳ năm trước), chiếm 21 tấn 3 tấn thương mại toàn cầu.[3]Trong khi đó, nhập khẩu cũng tăng 171 tấn lên hơn 380 tỷ USD, đảo ngược so với mức giảm 101 tấn vào năm 2023. Khu vực đầu tư nước ngoài vẫn là động lực chính, đóng góp hơn hai phần ba tổng kim ngạch thương mại và tạo ra thặng dư hơn 50 tỷ USD. Điều này đã bù đắp thâm hụt của khu vực trong nước, mang lại thặng dư thương mại chung là 25 tỷ USD.[4].

Tình hình xuất nhập khẩu Việt Nam từ năm 2015 đến quý I2 2025

Đơn vị: Tỷ USD

Nguồn: Niên giám thống kê Việt Nam, Tổng cục Thống kê, Tổng hợp của B&Company

Hoạt động thương mại của Việt Nam năm 2024 được đánh dấu bằng sự tăng trưởng mạnh mẽ về xuất khẩu hàng hóa sản xuất và sự phục hồi ổn định của nhập khẩu nhờ nhu cầu đầu vào sản xuất tăng. Mười mặt hàng xuất khẩu chủ lực, chiếm hơn 751 tấn giá trị xuất khẩu, đã ghi nhận mức tăng trưởng dương, với sáu mặt hàng đạt mức tăng trưởng hai chữ số. Đáng chú ý, máy tính, điện tử và linh kiện, mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam, đã tăng 271 tấn so với cùng kỳ năm trước, chiếm 181 tấn giá trị xuất khẩu. Về nhập khẩu, hàng hóa tư liệu sản xuất chiếm 941 tấn giá trị nhập khẩu, tăng so với mức 891 tấn của năm 2023.[5]Nhập khẩu máy móc, phụ tùng và linh kiện tăng 281 tấn, trong khi nhập khẩu nguyên liệu thô tăng 181 tấn, cho thấy hoạt động công nghiệp và chuỗi cung ứng đang được cải thiện. Tuy nhiên, điều này cũng cho thấy sự phụ thuộc lớn của Việt Nam vào các đầu vào trung gian nhập khẩu cho các ngành xuất khẩu chủ chốt, chẳng hạn như thiết bị điện và quang học (971 tấn), giày dép (831 tấn) và sản phẩm dệt may (771 tấn).[6].

Export and Import Structure of Vietnam in 2024

Nguồn: Niên giám thống kê Việt Nam, Tổng cục Thống kê, Tổng hợp của B&Company

Bối cảnh thương mại của Việt Nam năm 2024 được định hình bằng cách tăng cường mối quan hệ với các đối tác toàn cầu quan trọng:

– Trung Quốc: Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam với tổng kim ngạch thương mại hơn 200 tỷ USD. Quốc gia này là nhà cung cấp linh kiện đầu vào quan trọng cho ngành công nghiệp chế biến, chế tạo của Việt Nam, chiếm gần 871 tấn điện thoại và linh kiện nhập khẩu, 601 tấn máy móc thiết bị nhập khẩu và hơn 301 tấn máy tính, thiết bị điện tử và linh kiện nhập khẩu.

– Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, với tổng giá trị hàng hóa xuất khẩu năm 2024 đạt 120 tỷ USD.

– Hoạt động thương mại cũng phục hồi với các đối tác quan trọng khác, bao gồm Hàn Quốc, Nhật Bản và ASEAN, với tổng kim ngạch thương mại lần lượt tăng 141 tấn, 71 tấn và 21 tấn. Đáng chú ý, EU đã vươn lên trở thành đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam kể từ khi EVFTA được thực thi vào năm 2020. Năm 2024, kim ngạch thương mại với EU tăng 161 tấn, trở thành thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của Việt Nam và là thị trường nhập khẩu cà phê lớn (381 tấn) và giày dép lớn (251 tấn).

Vietnam’s bilateral trade landscape with important partners in 2024

Đơn vị: Tỷ USD

Nguồn: Niên giám thống kê Việt Nam, Tổng cục Thống kê, Tổng hợp của B&Company

Thương mại song phương Việt Nam - Hoa Kỳ và Kế hoạch thuế quan của Hoa Kỳ năm 2025

Quan hệ thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ giữa hai nước đã tăng trưởng đáng kể trong một thập kỷ, đưa Hoa Kỳ trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Thương mại song phương đã tăng trưởng với tốc độ CAGR là 16% kể từ năm 2010, đạt 135 tỷ USD vào năm 2024. Xuất khẩu của Việt Nam chiếm phần lớn khối lượng thương mại với 120 tỷ USD, trong đó Hoa Kỳ là thị trường nổi bật về máy tính và điện tử, máy móc, dệt may, v.v. Ngược lại, nhập khẩu từ Hoa Kỳ có mức tăng trưởng khiêm tốn với CAGR là 3% trong giai đoạn 2018-2024. Do đó, thặng dư thương mại của Việt Nam với Hoa Kỳ đã tăng đều đặn, tăng gấp bốn lần kể từ năm 2015, dẫn đến sự giám sát chặt chẽ hơn và căng thẳng thương mại.

Bảng 1: Kim ngạch xuất khẩu chính của Việt Nam sang Hoa Kỳ theo nhóm sản phẩm năm 2024

Nguồn: Tổng cục Thống kê, B&Company

Ngày 2 tháng 4^và, 2025, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã công bố mức thuế quan tương hỗ là 10% đối với tất cả hàng nhập khẩu, cùng với mức thuế quan cao hơn nhắm vào các quốc gia có thặng dư thương mại đáng kể, có hiệu lực từ ngày 5 tháng 4^{th [7]}. Mức thuế 46% đã được áp dụng cho Việt Nam, một trong những mức thuế suất cao nhất hiện hành, với lý do thâm hụt thương mại và lo ngại hàng hóa Trung Quốc được chuyển hướng để né thuế. Sau ba vòng đàm phán, Tổng thống Trump đã tuyên bố vào ngày 2 tháng 7^và Hoa Kỳ và Việt Nam đã đạt được thỏa thuận thương mại, đưa Việt Nam trở thành quốc gia thứ ba đạt được thỏa thuận với Washington. Ngày 31 tháng 7, Hoa Kỳ đã công bố việc điều chỉnh mức thuế quan tương hỗ, theo đó Việt Nam sẽ bị áp dụng mức thuế 20%, và hàng hóa trung chuyển sẽ chịu mức thuế 40%, có hiệu lực sau 7 ngày.[8].

Bảng 2: Biểu thuế quan đối ứng điều chỉnh ngày 31 tháng 7 của Việt Nam và các nước đáng chú ý khác[9]

Nguồn: Sắc lệnh hành pháp 14257 Và Nhà Trắng, Tổng hợp của B&Company

Tác động và ý nghĩa của cái CHÚNG TA Biểu thuế quan cho Việt Nam

a. Những gián đoạn tức thời

Việc Mỹ công bố tăng thuế quan đã có tác động tức thời và gây gián đoạn đến nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt là ngành sản xuất xuất khẩu. Chỉ số Nhà quản trị Mua hàng (PMI) của Việt Nam[11]  giảm mạnh từ mức cao nhất trong bảy tháng là 50,5 vào tháng 3 năm 2025 xuống còn 45,6 vào tháng 4, do sự sụt giảm các đơn đặt hàng xuất khẩu mới trong bối cảnh bất ổn về thuế quan[12]Mặc dù môi trường ổn định hơn vào tháng 5 đã mang lại sự phục hồi ngắn hạn, nhưng nhu cầu nước ngoài yếu đi đã góp phần khiến lĩnh vực sản xuất tiếp tục suy giảm trong suốt quý 2.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng sản lượng sản xuất đều tăng trong cả tháng 5 và tháng 6[13] khi các nhà nhập khẩu Hoa Kỳ đẩy nhanh đơn đặt hàng trước khi thuế quan dự kiến được áp dụng trở lại vào tháng 7 năm 2025[14]. Theo đó, trong 6 tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ đạt 71 tỷ USD, tăng 28% so với cùng kỳ năm trước.[15], với kim ngạch xuất khẩu tháng 5 đạt mức cao nhất sau đại dịch là 14 tỷ USD[16].

Những sự kiện thương mại và chỉ số kinh tế đáng chú ý giữa Việt Nam và Hoa Kỳ (Tính đến Ngày 1 tháng 8^thánh, 2025)

Nguồn: Tổng cục Thống kê Ngân hàng Thế giới, Tổng hợp của B&Company

b. Bối cảnh thương mại của Việt Nam theo hiệp định thương mại Việt Nam-Hoa Kỳ

Mặc dù thuế suất tăng, nhưng mức thuế của Việt Nam vẫn tương đối cạnh tranh so với các trung tâm sản xuất khác, cho phép Việt Nam duy trì vị thế vững chắc trên thị trường Hoa Kỳ. Trong khi các công ty phụ thuộc nhiều vào Hoa Kỳ có thể cân nhắc việc di dời sản xuất, Việt Nam vẫn tiếp tục thu hút các nhà đầu tư nước ngoài với thị trường đa dạng. Cơ sở sản xuất đang mở rộng, cùng với mạng lưới FTA rộng khắp, và những nỗ lực tăng cường năng lực nội địa và các ngành công nghiệp hỗ trợ, Việt Nam vẫn là điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư nước ngoài.[17], thể hiện một môi trường đầu tư dài hạn thuận lợi. EuroCham báo cáo rằng tâm lý kinh doanh vẫn khá lạc quan, với 43% công ty kỳ vọng điều kiện kinh doanh sẽ được cải thiện trong Quý 3 năm 2025 và 78% bày tỏ sự tin tưởng vào triển vọng 5 năm.

c. Ý nghĩa đối với doanh nghiệp

Mức thuế quan tăng cao và mối lo ngại của Hoa Kỳ về hàng hóa trung chuyển đã làm thay đổi tâm lý kinh doanh của các công ty sản xuất trong nước, buộc các công ty phải áp dụng các chiến lược mới:

– Đa dạng hóa xuất khẩu: Báo cáo[18] [19] đã chỉ ra rằng các công ty sản xuất và xuất khẩu đang tìm kiếm các thị trường mới tiềm năng để ứng phó với các biện pháp thương mại của Hoa Kỳ. Các doanh nghiệp nhắm đến các thị trường tiêu chuẩn cao như EU, Nhật Bản và Anh nên ưu tiên nâng cao chất lượng sản phẩm, khả năng truy xuất nguồn gốc và năng lực gia tăng giá trị để nắm bắt các cơ hội mới nổi trong bối cảnh tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu.

– Đa dạng hóa nguồn cung ứng: Các công ty cũng đang chủ động đa dạng hóa nguồn cung ứng sang các quốc gia khác để giảm sự phụ thuộc vào bất kỳ đối tác thương mại cụ thể nào.

– Nội địa hóa chuỗi cung ứng: Trong khi trung chuyển chỉ chiếm 16% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ[20]Các cuộc đàm phán trước đây cho thấy hàng hóa trung chuyển có thể mở rộng sang các sản phẩm chứa tỷ lệ linh kiện nước ngoài cao với giá trị gia tăng tối thiểu từ các nhà sản xuất Việt Nam. Điều này thúc đẩy các nhà sản xuất trong nước chuyển hướng khỏi chế biến giá trị gia tăng thấp và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng thông qua các giai đoạn thiết kế, sản xuất linh kiện và sản xuất công nghệ cao.

– Nâng cao hiệu quả hoạt động: Khi biên lợi nhuận bị đe dọa theo chế độ thuế quan mới, các công ty đang tìm cách cải thiện hiệu quả sản xuất, chẳng hạn như triển khai tự động hóa, giảm thiểu chất thải, v.v.

– Tăng cường tuân thủ thương mại: Khi Việt Nam hướng tới việc thực thi chặt chẽ hơn các quy tắc xuất xứ để ngăn chặn tình trạng chuyển tải, những doanh nghiệp tiên phong trong việc nội địa hóa sản xuất, truy xuất nguồn gốc và sản xuất giá trị gia tăng sẽ có được lợi thế cạnh tranh. Việc tuân thủ chủ động không chỉ giảm thiểu rủi ro thương mại mà còn mở ra cơ hội hưởng ưu đãi thuế quan theo mạng lưới FTA rộng lớn của Việt Nam.

Kết luận

Trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển mình trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang biến động, cơ chế thuế quan tương hỗ của Hoa Kỳ đặt ra cả thách thức lẫn cơ hội. Thuế quan tăng cao nêu bật nhu cầu cấp thiết phải tăng cường năng lực công nghiệp trong nước, giảm sự phụ thuộc vào đầu vào nhập khẩu và đáp ứng các tiêu chuẩn tuân thủ thương mại khắt khe hơn. Đồng thời, vị thế thuế quan thuận lợi của Việt Nam, mạng lưới FTA đang mở rộng và các ưu đãi cụ thể của chính phủ mở ra những hướng đi mới cho đầu tư vào các chuỗi cung ứng linh hoạt và đa dạng.

[1] VCCI. Bối cảnh thương mại và đầu tư Việt Nam năm 2023Truy cập>

[2] WTO. Báo cáo thường niên 2024Truy cập>

[3] WTO. Triển vọng và Thống kê Thương mại Toàn cầu – Tháng 4 năm 2025Truy cập>

[4] Tổng cục Thống kê. Bức tranh xuất nhập khẩu hàng hóa Việt Nam năm 2024 – Phục hồi, phát triển và những kỷ lục mớiTruy cập>

[5] Tổng cục Thống kê. Niên giám Thống kê Việt Nam – 2023Truy cập>

[6] ADB. Việt Nam: Chỉ số kinh tế đầu vào-đầu raTruy cập>

[7] Sổ đăng ký Liên bang. Văn bản của Tổng thống: Điều chỉnh Nhập khẩu bằng Thuế quan Tương hỗ để Sửa đổi các Thực tiễn Thương mại Góp phần vào Thâm hụt Thương mại Hàng hóa Hàng năm Lớn và Bền vững của Hoa KỳTruy cập>

[8] Nhà Trắng. Sắc lệnh hành pháp: Sửa đổi thêm mức thuế quan tương hỗTruy cập>

[9] Các quốc gia được lựa chọn là các nhà đầu tư FDI lớn tại Việt Nam, đối thủ cạnh tranh toàn cầu hoặc các quốc gia lân cận.

[10] Biểu thuế quan tương hỗ được hiển thị là từ thông báo ngày 2 tháng 4, được tăng lên 145% trong những tháng tiếp theo.

[11] Chỉ số Nhà Quản trị Mua hàng (PMI) Sản xuất Toàn cầu của S&P đo lường hiệu suất của ngành sản xuất và được tính toán dựa trên khảo sát 5 chỉ số: đơn đặt hàng mới, sản lượng, việc làm, thời gian giao hàng của nhà cung cấp và lượng hàng tồn kho đã mua. Chỉ số trên 50 biểu thị sự mở rộng của ngành sản xuất so với tháng trước; dưới 50 biểu thị sự thu hẹp; trong khi 50 biểu thị sự không thay đổi.

[12] S&P Global. Chỉ số PMI Sản xuất Việt Nam của S&P GlobalTruy cập>

[13] Chỉ số sản xuất công nghiệp của Việt Nam, đánh giá tốc độ tăng trưởng của sản xuất công nghiệp, nêu bật rằng sản lượng sản xuất tăng theo tháng là 3,8% vào tháng 5 và 5,1% vào tháng 6Truy cập>

[14] Vietnam Investment Review. Các nhà xuất khẩu nỗ lực tận dụng tối đa thế bế tắc thuế quan của Hoa KỳTruy cập>

[15] VnEconomy. Thặng dư thương mại của Việt Nam đạt 7,63 tỷ USD trong nửa đầu năm 2025, xuất khẩu và nhập khẩu tăng 16,1%Truy cập>

[16] Tổng cục Hải quan: Sơ bộ tình hình xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam nửa cuối tháng 5 năm 2025Truy cập>

[17] Bộ Công Thương: Tìm giải pháp phát triển công nghiệp hỗ trợTruy cập>

[18] VnExpress. Doanh nghiệp Việt Nam chuyển hướng ứng phó rủi ro thuế quanTruy cập>

[19] PwC. Chính sách thuế quan của Hoa Kỳ: Tác động và Lộ trình cho các Doanh nghiệp Sản xuất tại Việt Nam

[20] Techcombank. Đánh giá nhanh kết quả đàm phán thương mại Mỹ - ViệtTruy cập>

* Lưu ý: Nếu bạn muốn trích dẫn thông tin trong bài viết này, vui lòng ghi rõ nguồn và kèm theo link bài viết để đảm bảo tôn trọng bản quyền.