Năm 2012, cả nước có 124 nhà máy điện phát điện với tổng công suất 26.926 MW. Cụ thể, thủy điện chiếm gần một nửa, điện năng sản xuất từ các nguồn năng lượng tái tạo chiếm 0,2% tổng công suất, còn lại là nhiệt điện. Năm 2013, giá bán lẻ điện bình quân là 7 cent/kWh, mức giá này không cao, so với giá điện tại các nước như Trung Quốc (7,5-10,7 cent/kwh), Campuchia (21 cent/kWh), Philippines (36,13 cent/kWh). Theo Quy hoạch điện VII của Chính phủ, giá điện dự kiến tăng lên 9 cent/kWh vào năm 2020. Lượng điện truyền tải và phân phối tăng 9%/năm, đạt khoảng 60 tỷ kWh trong nửa đầu năm 2014.
3 doanh nghiệp nhà nước do Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đứng đầu đang sản xuất hơn 80% điện. Năm 2014, EVN sản xuất hơn 60%, truyền tải 100% và phân phối 90% điện, đe dọa tính cạnh tranh trên thị trường này. Để xóa bỏ tình trạng độc quyền trên thị trường điện, Chính phủ đã bắt đầu thúc đẩy thị trường phát điện cạnh tranh Việt Nam (sau đây gọi tắt là VCGM) trong toàn bộ chuỗi giá trị từ phát điện đến phân phối vào tháng 7 năm 2012. Quá trình này được chia thành 3 giai đoạn. Giai đoạn 1: thị trường phát điện cạnh tranh, giai đoạn 2: thị trường bán buôn cạnh tranh, giai đoạn 3: thị trường bán lẻ cạnh tranh. Hiện tại, VCGM đang ở giai đoạn cuối của Giai đoạn 1.
Để phát triển thị trường phát điện cạnh tranh, Chính phủ đang từng bước mở cửa thị trường cho các nhà đầu tư nước ngoài. Thực tế, số lượng các nhà máy điện áp dụng mô hình PPP (hợp tác công tư) do các nhà đầu tư nước ngoài như Nhật Bản tài trợ đang ngày càng tăng. Từ năm 2001 đến năm 2011, đã có 7 nhà máy điện vận hành theo phương thức BOT. Và có khoảng 10 dự án có vốn đầu tư nước ngoài được BOT chấp thuận với nhiều quốc gia như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản. Hiện nay, các công ty Nhật Bản với sự hỗ trợ của Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JBIC) đang đàm phán để ký kết các hợp đồng BOT các dự án nhiệt điện than. Rõ ràng, PPP là giải pháp then chốt, vì một khoản ngân sách khổng lồ như vậy, khoảng 6,2 tỷ đô la Mỹ mỗi năm từ năm 2011 đến năm 2030 được ước tính cho các nhà máy điện và xây dựng cơ sở hạ tầng đi kèm.
Tuy nhiên, có hai vấn đề lớn. Thứ nhất, Việt Nam đã ký hợp đồng mua bán điện dài hạn vào năm 2005 với Trung Quốc do thiếu điện, trong đó đồng ý mua một lượng điện nhất định hằng năm từ năm 2009 đến năm 2015. Do đó, Việt Nam đã nhập khẩu 4% trong tổng công suất phát điện trong nước, mặc dù vẫn đáp ứng được nhu cầu điện trong nước với giá trong nước thấp, trong đó các nhà máy điện chỉ hoạt động với công suất 70%-80% vào năm 2012. Tình hình tương tự đã xảy ra trong những năm tiếp theo cho đến năm 2015.
Thứ hai, tất cả các nhà máy điện tại Việt Nam, bao gồm cả các nhà máy điện của EVN, sản xuất trên 60% điện như đã nêu ở trên, đều phải bán điện cho EVN. Do đó, việc tách khỏi EVN là hết sức cần thiết để thúc đẩy cạnh tranh công bằng trên thị trường.
Việc giải quyết những vấn đề nêu trên và khả năng mở cửa thị trường cơ sở hạ tầng điện, nền tảng phát triển công nghiệp đang thu hút sự quan tâm của nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước thuộc nhiều ngành nghề.