Gian lận xuất xứ và chuyển tải hàng hóa đã trở thành mối lo ngại lớn trong thương mại Mỹ - Việt, đặc biệt là sau khi chiến tranh thương mại Mỹ - Trung leo thang. Thuế quan cao hơn của Mỹ đối với hàng hóa Trung Quốc đã tạo ra khoảng cách thuế quan, khuyến khích việc lách luật thông qua Việt Nam. Chính sách thuế quan mới của Mỹ, đặc biệt là mức thuế trừng phạt đối với hàng hóa chuyển tải, báo hiệu một bước ngoặt, thúc đẩy các doanh nghiệp Việt Nam đánh giá lại và tái cấu trúc chuỗi cung ứng.

Phát hiện hành vi gian lận

Hoa Kỳ là quốc gia có số lượng cuộc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam cao nhất, với 64 vụ được ghi nhận tính đến năm 2024. Đáng chú ý, các cuộc điều tra chống lẩn tránh thuế quan ngày càng phổ biến. Các thủ đoạn gian lận phổ biến bao gồm:

– Thiết lập dây chuyền sản xuất hời hợt tại Việt Nam, chỉ thực hiện lắp ráp cơ bản hoặc gia công nhỏ lẻ, không đáp ứng tiêu chuẩn chuyển đổi cơ bản.

– Nhập khẩu sản phẩm bán thành phẩm và chỉ thực hiện lắp ráp ở công đoạn cuối.

– Nhập khẩu hàng hóa hoàn thiện từ Trung Quốc và dán nhãn “Made in Vietnam” để xuất khẩu.

Một ví dụ đáng chú ý xảy ra vào năm 2020, khi cơ quan hải quan phát hiện gian lận xuất xứ tràn lan. Trong các cuộc kiểm tra liên quan đến xe đạp (4 công ty), tấm pin mặt trời (5 công ty) và đồ nội thất gỗ (12 công ty), 100% đã bị phát hiện vi phạm. Các công ty này chủ yếu nhập khẩu linh kiện hoặc hàng bán thành phẩm và chỉ thực hiện gia công ở mức tối thiểu, không làm thay đổi đặc tính cơ bản của sản phẩm, do đó không đủ điều kiện để được coi là xuất xứ Việt Nam.

Diễn biến chính sách thuế quan của Hoa Kỳ đối với hàng hóa Việt Nam (tháng 4 - tháng 7 năm 2025)

Hiệp định Thương mại Hoa Kỳ - Việt Nam, được công bố vào ngày 2 tháng 7 năm 2025, đã kết thúc giai đoạn đàm phán bằng việc chính thức hóa mức thuế chung 20% đối với hầu hết hàng hóa Việt Nam và áp dụng mức thuế trung chuyển trừng phạt 40%. Sự thay đổi chính sách này đánh dấu bước chuyển từ các biện pháp gây áp lực ban đầu sang một cách tiếp cận có cấu trúc hơn, tập trung vào việc chống gian lận xuất xứ đồng thời duy trì hợp tác ngoại giao.

Tiến độ áp thuế của Hoa Kỳ đối với hàng hóa Việt Nam

Nguồn: Tổng hợp của B&Company

Các ngành công nghiệp bị ảnh hưởng và dữ liệu xuất khẩu

Thuế chống lẩn tránh thuế quan 40% dự kiến sẽ tác động đến tất cả các mặt hàng xuất khẩu chủ chốt của Việt Nam sang Hoa Kỳ, đặc biệt là những mặt hàng phụ thuộc vào đầu vào và linh kiện từ Trung Quốc. Các ngành dễ bị tổn thương nhất bao gồm điện tử, máy móc, dệt may, đồ nội thất và giày dép. Việc phụ thuộc quá nhiều vào thị trường Hoa Kỳ làm gia tăng rủi ro liên quan đến các quy định mới về xuất xứ và trung chuyển.

Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ đạt gần 120 tỷ USD, tăng 23% so với cùng kỳ năm trước (tăng 22,5 tỷ USD), chiếm 30% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước.

Cơ cấu xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ năm 2024

100% = 120 tỷ đô la Mỹ

Nguồn: Tổng cục Hải quan Việt Nam

Rủi ro chính đối với doanh nghiệp Việt Nam

– Khả năng sinh lời và sức cạnh tranh:Thuế quan 40% có thể làm xói mòn nghiêm trọng biên lợi nhuận và khiến sản phẩm không có khả năng cạnh tranh trên thị trường Hoa Kỳ, có khả năng buộc các công ty phải rút lui.

– Gánh nặng tuân thủ: Các nhà xuất khẩu giờ đây phải chịu hoàn toàn trách nhiệm chứng minh hàng hóa được dán nhãn "Made in Vietnam". Bất kỳ sự mơ hồ nào trong hồ sơ đều có thể dẫn đến thuế quan trừng phạt.

– Chi phí tái cấu trúc chuỗi cung ứng:Các công ty phụ thuộc vào đầu vào của Trung Quốc phải tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế, một quá trình tốn kém và phức tạp có thể làm gián đoạn hoạt động.

– Sự không chắc chắn trong việc thực thi:Việc thiếu các hướng dẫn thực thi rõ ràng và minh bạch có thể dẫn đến việc thực hiện tùy tiện, tạo ra môi trường kinh doanh không ổn định.

Nhìn chung, mặc dù mức thuế chống lách luật 40% đặt ra thách thức đáng kể, nhưng nó cũng mang đến cơ hội cho các công ty Việt Nam và nền kinh tế nói chung nâng cao năng lực, tăng cường tính minh bạch và theo đuổi các mô hình tăng trưởng bền vững hơn trong dài hạn.

Cơ hội cho doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam

Trong môi trường chính sách đang thay đổi này, các công ty Nhật Bản đầu tư tại Việt Nam có vị thế độc nhất để hưởng lợi nhờ bốn lợi thế chính:

– Khả năng sản xuất sâu: Các công ty Nhật Bản thường đầu tư vào công nghệ tiên tiến và quy trình sản xuất tinh vi, đảm bảo sự chuyển đổi đáng kể các sản phẩm tại Việt Nam. Điều này củng cố lập luận mạnh mẽ về nguồn gốc Việt Nam đích thực.

– Chuỗi cung ứng minh bạch: Quản trị chuỗi cung ứng chặt chẽ của Nhật Bản cho phép truy xuất nguồn gốc rõ ràng các vật liệu và giá trị gia tăng được tạo ra tại Việt Nam, bằng chứng quan trọng trong việc chống lại các cáo buộc chuyển tải.

– Uy tín về sự tuân thủ:Các công ty Nhật Bản có uy tín toàn cầu về việc tuân thủ quy định, mang lại lợi thế về uy tín khi giao dịch với cơ quan hải quan Hoa Kỳ.

– Chiến lược đầu tư thực chất: Việc họ chuyển sang Việt Nam phù hợp với chiến lược đa dạng hóa dài hạn (tức là “Trung Quốc + 1”) chứ không phải là cơ hội trốn thuế. Điều này thể hiện rõ qua các cam kết đầu tư đáng kể và bền vững.

* Lưu ý: Nếu bạn muốn trích dẫn thông tin trong bài viết này, vui lòng ghi rõ nguồn và kèm theo link bài viết để đảm bảo tôn trọng bản quyền.