Trong những năm gần đây, Việt Nam nổi lên là một trong những thị trường năng động nhất Đông Nam Á về năng lượng tái tạo, cụ thể tính đến năm 2023, Việt Nam dẫn đầu Đông Nam Á với công suất điện mặt trời là 18,6 GW, so với 900 MW của Indonesia và 1,6 GW của Philippines. [1]. Với tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và nhu cầu điện ngày càng tăng, đất nước đang tích cực tìm kiếm các giải pháp thay thế sạch hơn và bền vững hơn. Một đóng góp đáng chú ý cho phong trào này là Vingroup, doanh nghiệp tư nhân lớn nhất Việt Nam, đã mở rộng từ bất động sản và bán lẻ sang công nghệ, xe điện và năng lượng tái tạo. Sự thay đổi này thể hiện một phần tham vọng lớn hơn của Việt Nam nhằm giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và phù hợp với các cam kết về khí hậu toàn cầu, đồng thời giải quyết các thách thức về an ninh năng lượng trong nước.

Tổng quan về năng lượng tái tạo của Việt Nam

Ngành năng lượng tái tạo của Việt Nam đã mở rộng đáng kể trong thập kỷ qua. Theo Quy hoạch phát triển điện VIII (PDP8) của Chính phủ, được phê duyệt vào năm 2023, quốc gia này đặt mục tiêu năng lượng tái tạo sẽ cung cấp 30,9% tổng sản lượng điện vào năm 2030 và 67,5% vào năm 2050 [2], đánh dấu sự thay đổi chiến lược quan trọng trong các ưu tiên năng lượng quốc gia.

Nguồn: Điện lực Việt Nam

Bất chấp những mục tiêu dài hạn này, cơ cấu năng lượng của Việt Nam vẫn phụ thuộc nhiều vào các nguồn năng lượng truyền thống, chủ yếu là than và thủy điện. Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), thị phần điện than tăng nhẹ từ 32,2% năm 2021 lên 33,2% năm 2023, nhờ vào khả năng chi trả và độ tin cậy của tải cơ sở. Thủy điện duy trì mức đóng góp ổn định khoảng 28-29%, trong khi năng lượng tái tạo giữ ổn định ở mức 27%, phản ánh mức tăng trưởng công suất ổn định nhưng mức tăng thị phần chung hạn chế.

Tuy nhiên, vị trí địa lý thuận lợi của Việt Nam, với đường bờ biển dài và bức xạ mặt trời dồi dào, đã tạo nên nền tảng vững chắc cho sự mở rộng nhanh chóng của ngành năng lượng tái tạo. Đến cuối năm 2023, Việt Nam đã trở thành thị trường năng lượng mặt trời lớn nhất Đông Nam Á, với công suất lắp đặt 18,6 GW [3]. Tuy nhiên, bất chấp sự tăng trưởng công suất ấn tượng này, lưới điện của Việt Nam vẫn đang phải vật lộn để theo kịp. Tắc nghẽn lưới điện và cắt giảm năng lượng tái tạo — đặc biệt là ở các tỉnh phía Nam — vẫn là những vấn đề đáng kể, với ước tính 1,3 tỷ kWh điện mặt trời bị cắt giảm chỉ riêng trong năm 2022 [4].

Để ứng phó, các biện pháp chính sách gần đây đã tìm cách giải quyết những thách thức này trong khi thúc đẩy tăng trưởng dài hạn. Đáng chú ý, Nghị định số 58/2025/NĐ-CP ưu tiên các dự án tích hợp hệ thống lưu trữ năng lượng, miễn thuế đất đai và hỗ trợ các sáng kiến hydro và amoniac xanh, giúp quản lý tải lưới điện hiệu quả hơn [5]. Cơ chế Hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) theo Nghị định 80/2024/NĐ-CP cho phép các đơn vị tiêu thụ lớn mua năng lượng tái tạo trực tiếp từ các nhà sản xuất, giảm bớt áp lực cho lưới điện trung ương. [6]. Ngoài ra, Sáng kiến Điện mặt trời trên mái nhà toàn quốc có mục tiêu trang bị hệ thống điện mặt trời cho 50% hộ gia đình và văn phòng vào năm 2030, thúc đẩy sản xuất điện phi tập trung và giảm sự phụ thuộc vào các nhà máy điện quy mô tiện ích được kết nối lưới điện. [7].

Những diễn biến này chứng tỏ cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc mở rộng lĩnh vực năng lượng tái tạo, đồng thời tích cực giải quyết những hạn chế về cơ sở hạ tầng và hoạt động - một bước đi cần thiết để tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo trong cơ cấu điện quốc gia.

Sự thống trị của nước ngoài và sự trỗi dậy của Vingroup như một công ty năng lượng Việt Nam

Ngành năng lượng tái tạo phát triển nhanh chóng của Việt Nam mang lại nhiều cơ hội đáng kể cho cả nhà đầu tư trong và ngoài nước. Đầu tư nước ngoài là động lực chính, được thu hút bởi nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào, tăng trưởng thị trường mạnh mẽ và khuôn khổ pháp lý thuận lợi của đất nước.

Các nhà phát triển từ Singapore, Thái Lan, Hàn Quốc, Nhật Bản và Châu Âu đã có những đóng góp đáng kể cho ngành năng lượng của Việt Nam. Các khoản đầu tư của họ, bao gồm các dự án LNG và năng lượng tái tạo lớn, phản ánh sự tham gia bền vững của nước ngoài vào cơ sở hạ tầng năng lượng của đất nước. Các dự án và quan hệ đối tác lớn này được tóm tắt trong bảng dưới đây.

Bảng. Các dự án năng lượng tái tạo nước ngoài tại Việt Nam

Nguồn. Tổng hợp của B&Company

ES và PV Gas ký thỏa thuận liên doanh xây dựng kho cảng LNG Sơn Mỹ

Tuy nhiên, sự thống trị của vốn nước ngoài đã làm dấy lên mối lo ngại về an ninh năng lượng dài hạn và vai trò tương đối hạn chế của các công ty trong nước trong các dự án năng lượng tái tạo quy mô lớn.

Trong bối cảnh này, tập đoàn tư nhân lớn nhất Việt Nam, Vingroup, đang ngày càng tiến lên. Vốn nổi tiếng với các doanh nghiệp ô tô, bất động sản và công nghệ, Vingroup đã ra mắt VinEnergo vào năm 2024, một công ty con tập trung vào năng lượng tái tạo và dịch vụ năng lượng [15]Danh mục đầu tư của VinEnergo bao gồm các trang trại điện mặt trời quy mô lớn, điện gió trên bờ và ngoài khơi, và các hệ thống lưu trữ pin tiên tiến, với kế hoạch phát triển các dự án quy mô gigawatt trên khắp miền Nam và miền Trung Việt Nam vào năm 2030.

Đáng chú ý nhất, Tập đoàn Vingroup đã đề xuất dự án điện gió ngoài khơi trị giá $4,5 tỷ đồng tại tỉnh Bình Thuận, đánh dấu một trong những sáng kiến năng lượng tái tạo trong nước tham vọng nhất cho đến nay. [16]. Ngoài ra, tập đoàn đang lên kế hoạch cho các dự án năng lượng mặt trời lớn, bao gồm một trang trại năng lượng mặt trời nổi 8.000 MW tại Sơn La và một dự án lai điện mặt trời-gió 9.000 MW tại Đắk Lắk. Vingroup cũng đã đề xuất một nhà máy điện chạy bằng khí LNG 5.000 MW tại Hải Phòng và đưa vào hoạt động hệ thống lưu trữ năng lượng pin 3,7 MWh tại Vinpearl Resort Nha Trang, tiếp tục mở rộng danh mục năng lượng sạch của mình [17]. Điều này phù hợp với các mục tiêu lớn hơn của Vingroup, bổ sung cho việc mở rộng sản xuất xe điện thông qua VinFast và tầm nhìn về các thành phố thông minh và cơ sở hạ tầng xanh.

Riêng các dự án năng lượng tái tạo lớn khác tại Việt Nam bao gồm Khu phức hợp năng lượng tái tạo Trung Nam Thuận Nam tại Ninh Thuận, kết hợp 450 MW điện mặt trời và 151 MW điện gió [18]và Nhà máy điện gió Ea Nam tại Đắk Lắk — một dự án điện gió trên bờ công suất 400 MW do Trungnam Group phát triển, hiện là trang trại điện gió lớn nhất cả nước [19].

Nhà máy điện gió Đông Hải 1-Trà Vinh do Trungnam Group đầu tư, tại tỉnh Trà Vinh, miền Nam Việt Nam. Ảnh do Trungnam Group cung cấp

Sự nổi lên của Vingroup báo hiệu một sự thay đổi quan trọng trong bối cảnh năng lượng tái tạo của Việt Nam. Trong khi đầu tư nước ngoài vẫn đóng vai trò quan trọng, sự tham gia ngày càng tăng trong nước sẽ củng cố sự độc lập về năng lượng và đa dạng hóa các lợi ích kinh tế. Các dự án của VinEnergo có thể truyền cảm hứng cho các công ty địa phương khác đầu tư vào năng lượng tái tạo, thúc đẩy cạnh tranh, đổi mới và tăng trưởng chuỗi cung ứng địa phương.

Kết luận

Ngành năng lượng tái tạo của Việt Nam đang trong thời điểm chuyển đổi. Được thúc đẩy bởi các nhà đầu tư nước ngoài và tiềm năng tự nhiên, đất nước đã đạt được những tiến bộ ấn tượng trong việc xây dựng năng lực năng lượng mặt trời và gió. Hiện nay, với những gã khổng lồ trong nước như Vingroup tham gia thị trường thông qua các sáng kiến như VinEnergo, quá trình chuyển đổi năng lượng của Việt Nam đang diễn ra theo chiều hướng chiến lược, gắn chặt hơn với địa phương.

Sự thay đổi này củng cố vị thế của đất nước trong không gian năng lượng sạch toàn cầu đồng thời củng cố cam kết của mình đối với an ninh năng lượng, tính bền vững và khả năng phục hồi kinh tế. Khi các bên trong và ngoài nước tiếp tục đầu tư, đổi mới và hợp tác, con đường hướng tới tương lai xanh hơn của Việt Nam ngày càng có triển vọng.

[1] https://www.iea.org/reports/southeast-asia-energy-outlook-2024/executive-summary

[2] https://en.baochinhphu.vn/govt-approves-national-power-development-plan-8-111230516085506239.htm

[3] https://www.ren21.net/gsr-2024/snapshots/vietnam/

[4] https://vir.com.vn/power-market-prospects-in-vietnam-92310.html

[5] https://datafiles.chinhphu.vn/cpp/files/vbpq/2025/3/58-nd.signed.pdf

[6] https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=210545&classid=1&orggroupid=2

[7] https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Tai-nguyen-Moi-truong/Nghi-dinh-135-2024-ND-CP-co-che-khuyen-khich-phat-trien-dien-mat-troi-mai-nha-tu-san-xuat-tu-tieu-thu-590043.aspx

[8] https://vir.com.vn/2-billion-thai-binh-lng-thermal-power-plant-to-start-construction-in-september-123210.html

[9] https://vir.com.vn/aes-and-pv-gas-sign-joint-venture-agreement-for-son-my-lng-terminal-87932.html

[10] https://www.offshorewind.biz/2024/10/23/german-firm-sets-plans-for-usd-4-6-billion-offshore-wind-project-in-vietnam/

[11] https://www.orissa-international.com/business-news/foreign-investors-drawn-to-vietnams-booming-offshore-wind-market/

[12] https://vietnamtimes.org.vn/vietnams-renewable-energy-sector-continues-to-attract-foreign-investments-36743.html&dm=52ca6bcf3eb95248dccf2370722a393e&utime=MjAyMjAyMTAxMDUwMDM=

[13]  https://vir.com.vn/foreign-investors-increase-acquisitions-of-renewable-energy-projects-in-vietnam-84090.html

[14] https://theinvestor.vn/danish-energy-fund-cips-105-bln-wind-power-project-to-create-45000-jobs-in-vietnam-d9306.html

[15] https://theinvestor.vn/vietnam-billionaire-pham-nhat-vuong-sets-up-energy-developer-vinenergo-d15268.html

[16] https://theinvestor.vn/vingroup-proposes-45-bln-wind-power-project-in-southern-vietnam-d15240.html

[18] https://e.vnexpress.net/news/business/companies/largest-solar-plant-in-southeast-asia-begins-operating-4175723.html

[19] https://www.power-technology.com/data-insights/power-plant-profile-ea-nam-wind-farm-vietnam/