Hà Nội, thủ đô của Việt Nam, đã phải vật lộn với những thách thức đáng kể về ô nhiễm nước do quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa nhanh chóng. Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá hoạt động thử nghiệm gần đây và là nhà máy xử lý nước thải lớn nhất ở miền Bắc Việt Nam đã đánh dấu một bước quan trọng trong việc giải quyết những lo ngại về môi trường này.

Tổng quan về tình hình nước thải và ô nhiễm nước tại Hà Nội

Hà Nội đã bị ô nhiễm nghiêm trọng do nước thải sinh hoạt và nước thải công nghiệp chưa qua xử lý. Bộ Tài nguyên và Môi trường (MoRNE) ước tính các hoạt động sản xuất, kinh doanh và hộ gia đình ở Hà Nội đã tạo ra khoảng 300,000 tấn nước thải vào năm 2022[1], tăng lên 400,000 tấn vào năm 2024[2]. Tuy nhiên, khả năng xử lý của thành phố bị hạn chế, khiến một phần đáng kể được xả vào các vùng nước tự nhiên[3]. Cơ sở hạ tầng xử lý nước thải đối với chất thải công nghiệp chưa đầy đủ với trang thiết bị và công nghệ sản xuất lạc hậu, chỉ có 60% cụm công nghiệp có hệ thống xử lý nước tập trung[4].

Một đoạn sông Tô Lịch, một trong những con sông ô nhiễm tại Hà Nội

Nguồn: Tạp chí Kinh tế và Môi trường

Khối lượng nước thải sinh hoạt lớn như vậy với một phần ba đến từ nước thải công nghiệp[5] dẫn đến hầu hết các sông hồ ở Hà Nội bị ô nhiễm bởi chất thải vật lý, hóa học và sinh hoạt[6]. Mức NO2 và NO3 cao, BOD5 vượt giới hạn cho phép (PCL) lên đến ba lần, với một số hồ gần khu dân cư vượt giới hạn từ 100 đến 200 lần[7]. Ô nhiễm đe dọa sinh kế của người dân xung quanh các vùng nước này, với các trường hợp sốt rét tăng đột biến, chướng mắt và các bệnh khác[8]. Ngân hàng Thế giới báo cáo rằng ô nhiễm nước như vậy ở Việt Nam có thể dẫn đến tổn thất 3,5% GDP hàng năm[9].

Tình hình xử lý nước thải hiện tại tại Hà Nội

Để đối phó với vấn đề ô nhiễm nước ngày càng gia tăng, thành phố Hà Nội đã nhận ra sự cần thiết phải có một chiến lược quản lý nước thải toàn diện hơn. Quy hoạch phát triển số 189/KH-UBND năm 2013 và Quy hoạch phát triển số 312/KH-UBND năm 2021 đã từng bước xây dựng và phát triển hệ thống thu gom và xử lý nước thải cho các đô thị Hà Nội[10] [11]. Kế hoạch đã thành công trong việc sử dụng các khoản vay ODA của Nhật Bản và hợp tác địa phương để đưa các nhà máy xử lý nước thải vào hoạt động.

Các nhà máy xử lý nước thải sinh hoạt tại Hà Nội

Nguồn: TVPL, B&Company tổng hợp

Tuy nhiên, những cơ sở này vẫn chưa đủ để đáp ứng nhu cầu của một thành phố đang phát triển nhanh chóng. Hầu hết các nhà máy này được thiết kế với công suất hạn chế, dẫn đến tỷ lệ xử lý nước thải sinh hoạt của Hà Nội chỉ khoảng 30%[12]. Để đạt mục tiêu tỷ lệ xử lý nước thải từ 50% đến 55% và tỷ lệ xử lý 100% nước thải từ các cụm công nghiệp, làng nghề đến năm 2025[13], cần bổ sung các cơ sở xử lý, thu gom nước thải. Năm 2022, thành phố đã khởi công thủ tục đầu tư 4 dự án xử lý nước thải theo kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025, sử dụng vốn đầu tư công, với 3 dự án bổ sung tại huyện Nam Từ Liêm và Long Biên sử dụng nguồn vốn xã hội[14].

Vận hành thử nghiệm nhà máy xử lý nước thải Yên Xá

Một trong những bước phát triển quan trọng nhất trong hạ tầng xử lý nước thải của Hà Nội là vận hành thử nghiệm Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá. Dự án được kỳ vọng sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp Hà Nội đạt được các mục tiêu môi trường và giải quyết ô nhiễm ở sông Tô Lịch, sông Lữ, sông Set và một phần sông Nhuệ.[15]

Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá khởi công vận hành thử nghiệm vào đầu tháng 12 năm 2024

Nguồn: Vneconomy

Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, được quy hoạch trong Quy hoạch phát triển số 189/KH-UBND, được sử dụng vốn vay ODA của Chính phủ Nhật Bản[16]. Nhà máy được xây dựng tại xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, có diện tích 13,8 ha, với tổng mức đầu tư trên 16.293 tỷ đồng. Dự án bao gồm xây dựng nhà máy xử lý nước thải công suất 270,000 m³/ngày đêm, xây dựng hệ thống cống thu gom, cống chặn và hệ thống đấu nối[17]. Việc xây dựng bắt đầu vào năm 2016 và dự kiến sẽ đi vào hoạt động vào năm 2022. Tuy nhiên, sự phức tạp của đại dịch Covid-19 đã trì hoãn tiến độ hoàn thành và hoạt động thử nghiệm kéo dài sáu tháng bắt đầu vào ngày 1/12/2024[18].

Cơ sở sử dụng các công nghệ hiện đại để xử lý nước thải. Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá cũng là một trong số ít nhà máy sử dụng công nghệ xử lý tiên tiến, đạt tiêu chuẩn Châu Âu và đảm bảo nước thải được xử lý đạt tiêu chuẩn loại A theo quy định của Việt Nam. Ngoài ra, nhà máy có hệ thống xử lý bùn áp dụng quy trình Bùn hoạt tính (AO) truyền thống, được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu trong các nhà máy xử lý nước thải quy mô lớn. Một trong những tính năng độc đáo của Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá là hệ thống lọc tải trọng cao, cho phép nhà máy tăng gấp đôi công suất khi có mưa. Trong điều kiện bình thường, nhà máy có thể xử lý tới 270,000 m³ nước thải mỗi ngày lẫn đêm. Tuy nhiên, trong thời gian mưa lớn, công suất của nhà máy có thể tăng lên 480,000 m³ [19].

Tiềm năng phát triển xử lý nước thải tại Hà Nội và cơ hội hợp tác quốc tế

Việc vận hành thử nghiệm nhà máy Yên Xá và hoạt động trong tương lai tạo ra triển vọng tích cực cho các vấn đề xử lý nước thải mà Hà Nội phải đối mặt và các mối đe dọa ô nhiễm đối với người dân địa phương. Việc vận hành thử nghiệm nhà máy sẽ cải thiện tỷ lệ xử lý nước thải của Hà Nội lên 40%, trong khi việc vận hành chính thức dự kiến sẽ giúp thành phố đạt tỷ lệ mục tiêu 50%[20]. Các cơ quan chức năng cũng dự kiến cải thiện tỷ lệ thu gom và xử lý nước thải lên 70% vào năm 2030 trong Quyết định số 1569/QĐ-TTG ký năm 2024[21], trong đó thể hiện thêm mối quan tâm của chính phủ đối với các cuộc đấu tranh về môi trường và cam kết hướng tới các mục tiêu “xanh”.

Dự án cũng nhấn mạnh việc sử dụng tối ưu các viện trợ và chuyên môn nước ngoài và tiềm năng cho các mối quan hệ đối tác toàn cầu. Hà Nội đã tận dụng rộng rãi ODA của Nhật Bản để giúp cải thiện cơ sở hạ tầng xử lý nước thải, hợp tác quốc tế thông qua phương pháp xây dựng và chuyển giao cũng được áp dụng cho nhiều dự án lớn trong thành phố. Khi chính phủ đặt mục tiêu về tốc độ xử lý tốt hơn và cần 9 tỷ USD để xây dựng cơ sở hạ tầng đầy đủ[22], hợp tác quốc tế sẽ là chìa khóa để chính phủ đáp ứng tình trạng phát sinh nước thải và nước thải ngày càng tăng.

Kết luận

Việc vận hành thử nghiệm Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá đánh dấu một bước tiến quan trọng trong cuộc chiến chống ô nhiễm nước của Hà Nội. Với công nghệ xử lý tiên tiến và công suất quy mô lớn, cơ sở này có tiềm năng thay đổi chất lượng nước của thành phố, giảm nguy cơ mắc các bệnh lây truyền qua đường nước và cải thiện sức khỏe tổng thể và hạnh phúc của người dân. Dự án cũng đánh dấu chiến lược của thành phố nhằm sử dụng tốt các hỗ trợ quốc tế và thiết lập thành phố cho các mối quan hệ đối tác trong tương lai để xây dựng một tương lai đô thị bền vững, thân thiện với môi trường

[1] Báo pháp luật. Hà Nội ‘giải bài toán’ ô nhiễm môi trường từ nguồn nước thải <Nguồn>

[2] MoC. Hà Nội: Chú trọng nhiều giải pháp mới trong thu gom và xử lý nước thải <Nguồn>

[3] Vietnamnews. Giải pháp công nghệ là chìa khóa giải quyết các vấn đề nước thải của Hà Nội <Nguồn>

[4] MoC. Hà Nội: Chú trọng nhiều giải pháp mới trong thu gom và xử lý nước thải <Nguồn>

[5] Báo điện tử Chính phủ. Chú trọng nhiều giải pháp mới trong thu gom và xử lý nước thải <Nguồn>

[6] Báo pháp luật. Hà Nội ‘giải bài toán’ ô nhiễm môi trường từ nguồn nước thải <Nguồn>

[7] MoC. Hà Nội: Chú trọng nhiều giải pháp mới trong thu gom và xử lý nước thải <Nguồn>

[8] VOV. Dân ngoại thành Hà Nội khốn khổ vì nguồn nước ô nhiễm, gây nhiều bệnh tật <Nguồn >

[9] Ngân hàng Thế giới. Tăng trưởng và thành công của Việt Nam đi kèm với những thách thức đối với tài nguyên nước <Nguồn>

[10] TVPL. Kế hoạch số 189/KH-UBND phát triển hệ thống thu gom và xử lý nước thải đô thị Thành phố Hà Nội giai đoạn đến năm 2020 <Nguồn>

[11] TVPL. Kế hoạch số 312/KH-UBND phát triển hệ thống thoát nước và xử lý nước thải đô thị Thành phố Hà Nội giai đoạn 2021-2025 <Nguồn>

[12] TVPL. Kế hoạch số 312/KH-UBND phát triển hệ thống thoát nước và xử lý nước thải đô thị Thành phố Hà Nội giai đoạn 2021-2025 <Nguồn>

[13] TVPL. Nghị quyết số 20/NQ-HĐND về Kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội 5 năm 2021-2025 <Nguồn>

[14] Tạp chí Môi trường & Cuộc sống. Hà Nội: Triển khai 4 dự án xử lý nước thải bằng vốn đầu tư công trong năm 2022 <Nguồn>

[15] Cafef. Toàn cảnh nhà máy xử lý nước thải lớn nhất miền Bắc, trị giá 16.000 tỷ, giúp hồi sinh hàng loạt con sông ở Hà Nội <Nguồn>

[16] TVPL. Kế hoạch số 189/KH-UBND phát triển hệ thống thu gom và xử lý nước thải đô thị Thành phố Hà Nội giai đoạn đến năm 2020 <Nguồn>

[17] Thanh niên. Sau 8 năm xây dựng, Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá sắp vận hành thử <Nguồn>

[18] Vietnamplus. Hà Nội vận hành thử Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, giúp giảm ô nhiễm môi trường <Nguồn>

[19] Cafef. Toàn cảnh nhà máy xử lý nước thải lớn nhất miền Bắc, trị giá 16.000 tỷ, giúp hồi sinh hàng loạt con sông ở Hà Nội <Nguồn>

[20] Vietnamplus. Hà Nội vận hành thử Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, giúp giảm ô nhiễm môi trường <Nguồn>

[21] TVPL. Quyết định số 1569/QĐ-TTG phê duyệt Quy Hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050 <Nguồn>

[22] Vnexpress. Việt Nam cần đầu tư 9 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng nước: Ngân hàng Thế giới <Nguồn>

Đọc thêm những bài phân tích khác