Ngành công nghiệp hóa chất là nền tảng cho tăng trưởng kinh tế của Việt Nam, hỗ trợ nhiều ngành khác như nông nghiệp, sản xuất và xây dựng. Tuy nhiên, ngành này trước đây gắn liền với những thách thức đáng kể về môi trường, bao gồm ô nhiễm và mức tiêu thụ năng lượng cao. Trong những năm gần đây, Việt Nam đã nhận ra tầm quan trọng của việc chuyển đổi ngành công nghiệp hóa chất sang các hoạt động thân thiện với môi trường để phù hợp với xu hướng phát triển bền vững toàn cầu. Bài viết này khám phá tình hình hiện tại của ngành công nghiệp hóa chất tại Việt Nam, những thách thức mà ngành này phải đối mặt, các chiến lược được áp dụng cho tăng trưởng xanh và các cơ hội tiềm năng phát sinh từ quá trình chuyển đổi này.

Bối cảnh hiện tại của ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam

Hiện nay, ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam được chia thành 10 phân ngành chính, bao gồm: hóa dầu; hóa chất cơ bản (như hóa chất tiêu dùng và hóa chất tinh khiết); phân bón; hóa dầu; sản phẩm cao su, sơn và mực in, khí công nghiệp; nguồn điện hóa học (ắc quy và ắc quy); hóa chất bảo vệ thực vật; sản phẩm tẩy rửa; và một số loại hóa chất khác [1].

Quy mô thị trường hóa chất tại Việt Nam đã đạt mức tăng trưởng ấn tượng với tốc độ CAGR là 6,5%/năm trong giai đoạn 2018 – 2023 và đạt 3,7 tỷ USD vào năm 2023.

Quy mô thị trường hóa chất tại Việt Nam từ năm 2018 đến năm 2023

Đơn vị: Tỷ USD

Nguồn: Statista

Theo Cục Phát triển công nghiệp hóa chất (Bộ Công thương), công nghiệp hóa chất là ngành kinh tế nền tảng, chiếm 2-5% tổng GDP công nghiệp, tốc độ tăng trưởng bình quân hằng năm 10-11%. Lực lượng lao động trong ngành công nghiệp hóa chất là 2,7 triệu người, chiếm 10% tổng lực lượng lao động công nghiệp. Năng suất lao động của ngành công nghiệp hóa chất cao gấp 1,36 lần năng suất lao động bình quân của toàn ngành công nghiệp [2].

Tuy nhiên, trong bức tranh toàn cảnh của ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam, vẫn còn tồn tại một số thách thức. Ngành này chủ yếu cung cấp các sản phẩm thông thường và vẫn chưa sản xuất được các sản phẩm hóa chất công nghệ cao hoặc các sản phẩm có giá trị gia tăng đáng kể. Nhiều nguyên liệu thô và sản phẩm hóa chất vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu. Nhiều cơ sở nhỏ và lạc hậu vẫn tồn tại, thiếu tập trung vào nghiên cứu khoa học, đổi mới công nghệ và phát triển sản phẩm cạnh tranh. Các vấn đề như ô nhiễm và nguy cơ an toàn vẫn tiếp tục xảy ra, dẫn đến mối quan tâm và sự phản kháng của công chúng ở một số địa phương và cộng đồng.

Hỗ trợ của Chính phủ

Để thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp hóa chất theo hướng bền vững và thân thiện hơn với môi trường, tại Nghị quyết số 124/NQ-CP ngày 03 tháng 9 năm 2020, Chính phủ giao Bộ Công Thương chủ trì xây dựng Chiến lược phát triển ngành Công nghiệp Hóa chất Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040. Chiến lược đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 726/QĐ-TTg ngày 16 tháng 6 năm 2022. Bảng này thể hiện lộ trình các mục tiêu và nhiệm vụ của ngành.

Nguồn: Nghị quyết số 124/NQ-CP[3]

Những thách thức trong quá trình chuyển đổi sang tăng trưởng xanh

Mặc dù có nhiều cơ hội, quá trình chuyển đổi sang tăng trưởng xanh vẫn đặt ra những thách thức đáng kể. Chi phí cao vẫn là rào cản, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, những doanh nghiệp thường không tiếp cận được nguồn tài chính. Cơ sở hạ tầng hạn chế cho quản lý chất thải và tích hợp năng lượng tái tạo càng làm phức tạp thêm việc áp dụng các hoạt động bền vững.

Việc thực thi không nhất quán các quy định về môi trường làm suy yếu tiến trình, cũng như tình trạng thiếu hụt các chuyên gia lành nghề để triển khai các công nghệ tiên tiến. Để giải quyết những thách thức này, Việt Nam phải áp dụng một chiến lược toàn diện bao gồm các ưu đãi tài chính, các chương trình xây dựng năng lực và đầu tư vào cơ sở hạ tầng. Tăng cường thực thi quy định và thúc đẩy văn hóa bền vững trong các doanh nghiệp và người tiêu dùng cũng rất cần thiết cho thành công lâu dài.

Chiến lược tăng trưởng xanh trong ngành công nghiệp hóa chất tại Việt Nam

Ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam đang chuyển đổi để hỗ trợ phát triển bền vững và tăng trưởng xanh, tập trung vào các chiến lược chính sau:

Đầu tiên , việc tăng cường các chính sách và quy định tạo thành nền tảng cho quá trình chuyển đổi này. Chính phủ đã đưa ra các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt hơn, thúc đẩy tái chế và giảm thiểu chất thải theo khuôn khổ kinh tế tuần hoàn và đưa ra các ưu đãi để áp dụng các công nghệ thân thiện với môi trường. Điều này đảm bảo các doanh nghiệp phù hợp với các mục tiêu phát triển bền vững trong khi giải quyết vấn đề hiệu quả sử dụng tài nguyên.

Thứ hai , hiện đại hóa công nghệ là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng xanh. Các cơ sở lỗi thời đang được thay thế bằng các công nghệ hiện đại, tiết kiệm năng lượng, bao gồm hóa học xanh và các công cụ kỹ thuật số như IoT và AI. Những đổi mới này làm giảm mức tiêu thụ tài nguyên, ô nhiễm và chi phí sản xuất, cải thiện cả kết quả về môi trường và kinh tế.

Cuối cùng , đầu tư vào chuỗi cung ứng xanh và các sản phẩm có giá trị cao sẽ tăng cường khả năng cạnh tranh của ngành. Các nỗ lực tập trung vào việc tìm nguồn nguyên liệu thô bền vững, thúc đẩy hợp tác với các đối tác có trách nhiệm và sản xuất các vật liệu tiên tiến như hóa chất phân hủy sinh học và phân bón xanh.

Ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam đang tích cực triển khai các biện pháp thiết thực để thúc đẩy các hoạt động thân thiện với môi trường và tăng trưởng xanh. Năm 2022, Chính phủ Việt Nam đã phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) triển khai các dự án tích hợp hóa học xanh vào các quy trình công nghiệp. Các sáng kiến này nhằm mục đích giảm thiểu việc sử dụng và phát thải các hóa chất độc hại, chẳng hạn như các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy (POP), bằng cách thúc đẩy các phương pháp sản xuất thân thiện với môi trường. Đáng chú ý, một dự án có tên “Ứng dụng Hóa học xanh tại Việt Nam để hỗ trợ tăng trưởng xanh và giảm thiểu việc sử dụng và phát thải các chất POP/Hóa chất độc hại” đã được triển khai, dẫn đến việc loại bỏ hơn 3,6 tấn POP và 1.578 tấn vật liệu và sản phẩm bị ô nhiễm [4].

Hội thảo về ứng dụng hóa chất xanh tại Việt Nam hỗ trợ tăng trưởng xanh

Nguồn: Chương trình Phát triển của Liên Hợp Quốc

Kết luận

Ngành công nghiệp hóa chất của Việt Nam đang ở bước ngoặt khi tìm cách cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế với tính bền vững của môi trường. Bằng cách áp dụng các công nghệ sạch hơn, tích hợp năng lượng tái tạo và thúc đẩy đổi mới, ngành công nghiệp có thể phù hợp với các mục tiêu quốc gia và toàn cầu về tăng trưởng xanh. Trong khi những thách thức như chi phí cao, cơ sở hạ tầng không đầy đủ và sự không nhất quán về quy định vẫn tồn tại, các khoản đầu tư chiến lược và can thiệp chính sách có thể mở đường cho một tương lai bền vững hơn.

Quá trình chuyển đổi của ngành sang tăng trưởng xanh không chỉ là nhu cầu cấp thiết mà còn là cơ hội để nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường toàn cầu và đóng góp vào các mục tiêu phát triển rộng hơn của Việt Nam. Bằng cách hành động quyết đoán ngay hôm nay, ngành công nghiệp hóa chất có thể định vị mình là đơn vị dẫn đầu về tính bền vững, thúc đẩy tương lai sạch hơn, xanh hơn và thịnh vượng hơn cho Việt Nam. Sự chuyển đổi này không chỉ mang lại lợi ích cho ngành mà còn củng cố vị thế của quốc gia như một bên tham gia có trách nhiệm trong nền kinh tế toàn cầu.

[1]Bộ Công Thương (2024). Ngành công nghiệp hóa chất đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. < Đánh giá >

[2]Công nghiệp và Thương mại trực tuyến (2024). Điều 1: Những đóng góp quan trọng của ngành công nghiệp hóa chất cho nền kinh tế. < Đánh giá >

[3]Chính phủ (2020). < Đánh giá >

[4]Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (2022). Hóa học xanh tại Việt Nam: 3,6 tấn chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy và 1.578 tấn vật liệu và sản phẩm bị ô nhiễm được loại bỏ < Đánh giá >

Đọc thêm những bài phân tích khác