Việt Nam, giống như nhiều quốc gia đang phát triển nhanh chóng khác, đang phải đối mặt với những thách thức đáng kể trong việc quản lý chất thải rắn. Với quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa ngày càng tăng và dân số tăng, lượng chất thải rắn phát sinh ở Việt Nam đã tăng vọt trong những năm gần đây. Vấn đề chất thải rắn không chỉ là mối quan tâm về môi trường mà còn là vấn đề sức khỏe cộng đồng và kinh tế. Bài viết này xem xét tình hình quản lý chất thải rắn hiện tại ở Việt Nam, những trở ngại đối với việc xử lý chất thải hiệu quả và các cơ hội tiềm năng để cải thiện, cả về mặt công nghệ và kinh tế.

Tình hình chất thải rắn hiện nay ở Việt Nam

Theo số liệu thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tính đến năm 2023, lượng chất thải rắn đô thị phát sinh hằng ngày trên toàn quốc là khoảng 60.000 tấn. Trong đó, khu vực đô thị chiếm 60%; riêng tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, mỗi thành phố phát sinh từ 7.000 đến 9.000 tấn chất thải rắn đô thị hằng ngày. Ngoài ra, Việt Nam có khoảng 1.700 cơ sở xử lý chất thải rắn, bao gồm 470 lò đốt và hơn 1.200 bãi chôn lấp, tăng 120 bãi chôn lấp so với năm 2019.

Đối với rác thải công nghiệp, hơn 12.200 cơ sở hoạt động tại các khu công nghiệp ở Việt Nam thải ra hơn 4,2 triệu tấn chất thải rắn và 550.000 tấn chất thải nguy hại mỗi năm [1].

Về phương pháp xử lý chất thải, khoảng 71% tổng lượng chất thải được xử lý thông qua chôn lấp (không bao gồm chất thải từ các cơ sở ủ phân và tro từ lò đốt); khoảng 16% tổng lượng chất thải được xử lý tại các nhà máy sản xuất phân hữu cơ và khoảng 13% được xử lý bằng phương pháp đốt và các phương pháp khác. Hiện nay, Việt Nam có 15 nhà máy điện rác đang được xây dựng, trong đó có 3 nhà máy đã đi vào hoạt động: Nhà máy xử lý chất thải rắn Cần Thơ (công suất 400 tấn/ngày tại TP Cần Thơ), Nhà máy điện rác Sóc Sơn (công suất 4.000 tấn/ngày tại Hà Nội) và Nhà máy xử lý chất thải rắn thu hồi năng lượng công nghệ cao (công suất 180 tấn/ngày tại Tỉnh Bắc Ninh) [2]. Trong tương lai, việc mở rộng hệ thống này sẽ giúp giảm thiểu chất thải chôn lấp và thúc đẩy phát triển các nguồn năng lượng tái tạo.

Nhà máy xử lý chất thải rắn Cần Thơ

Nguồn: GPS Việt Nam

Theo dự báo, tỷ lệ phát sinh chất thải rắn đô thị dự kiến sẽ tăng 10-16% hằng năm vào năm 2025 [3].

Chính phủ hỗ trợ xử lý chất thải rắn

Chính phủ Việt Nam đã vạch ra lộ trình quản lý chất thải rắn để bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển bền vững. Theo Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020, chất thải rắn đô thị phải được phân loại tại nguồn trước ngày 31 tháng 12 năm 2024, thành các loại như chất thải có thể tái chế và tái sử dụng, chất thải thực phẩm và chất thải rắn khác [4].

Trong Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII) [5], Chính phủ khuyến khích xây dựng các nhà máy điện rác nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tận dụng các nguồn năng lượng tái tạo. Cụ thể, đến năm 2030, tổng công suất các nhà máy điện rác dự kiến đạt khoảng 1.500 MW.

Để tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển các nhà máy này, Chính phủ đã triển khai các chính sách ưu đãi, bao gồm miễn thuế, hỗ trợ mua điện và đơn giản hóa thủ tục cấp phép đầu tư. Ngoài ra, việc áp dụng các công nghệ tiên tiến để xử lý chất thải rắn được thúc đẩy nhằm nâng cao hiệu quả và giảm thiểu tác động đến môi trường.

Các biện pháp này phản ánh cam kết của Việt Nam trong việc quản lý chất thải rắn hiệu quả và phát triển năng lượng tái tạo, góp phần vào các mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.

Những thách thức trong xử lý chất thải rắn

Việt Nam đang phải đối mặt với một số thách thức trong việc quản lý chất thải rắn hiệu quả. Thứ nhất, thiếu sự phân loại rác thải toàn diện tại nguồn, cản trở nỗ lực tái chế. Hầu hết các hộ gia đình Việt Nam không phân loại rác thải thành loại có thể tái chế và không thể tái chế. Do đó, rác thải hỗn hợp sẽ được đưa đến các bãi chôn lấp hoặc cơ sở đốt rác, nơi các vật liệu có giá trị có thể tái chế bị mất đi và cần nhiều nguồn lực hơn để quản lý rác thải.

Thứ hai, thiếu cơ sở hạ tầng thu gom và vận chuyển rác thải phù hợp. Ở nhiều vùng nông thôn và ngoại thành, dịch vụ thu gom rác thải không đầy đủ hoặc không có. Ở các vùng đô thị, việc thu gom rác thải tương đối phát triển hơn, nhưng phương pháp vận chuyển thường lạc hậu, kém hiệu quả và không có tổ chức, dẫn đến tình trạng rác thải đổ tràn và ô nhiễm thường xuyên.

Cuối cùng, công nghệ xử lý rác thải của Việt Nam đã lỗi thời. Chôn lấp vẫn là phương pháp chủ đạo do chi phí ban đầu thấp và đơn giản. Tuy nhiên, phương pháp này không bền vững cũng như không thân thiện với môi trường vì nó dẫn đến phát thải khí nhà kính, ô nhiễm đất và rủi ro sức khỏe. Đốt là một phương pháp xử lý rác thải khác được sử dụng ở một số khu vực thành thị, hiếm khi ở các vùng nông thôn do chôn lấp phổ biến hơn, nhưng nó có những hạn chế do chi phí vận hành cao và cần kiểm soát ô nhiễm chặt chẽ, điều mà nhiều cơ sở không có.

Cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài

Quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa nhanh chóng của Việt Nam đã làm tăng đáng kể lượng chất thải rắn phát sinh, tạo ra nhiều cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực xử lý và quản lý chất thải. Chính phủ đang tích cực khuyến khích đầu tư thông qua các ưu đãi về thuế, các điều khoản sử dụng đất ưu đãi và các chính sách thúc đẩy công nghệ xanh, như đã nêu trong Chiến lược quốc gia về quản lý chất thải rắn tích hợp. Các biện pháp này nhằm thu hút chuyên môn và nguồn tài trợ từ các bên liên quan quốc tế để giải quyết các thách thức ngày càng tăng trong quản lý chất thải.

Ngành năng lượng từ rác thải đặc biệt hứa hẹn. Các thành phố lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh đang đầu tư mạnh vào các dự án chuyển đổi rác thải thành điện. Thị trường mới nổi này mang đến những cơ hội sinh lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài với công nghệ tiên tiến trong lĩnh vực đốt rác, khí hóa và các hệ thống thu hồi năng lượng khác, phù hợp với nhu cầu của Việt Nam về cả quản lý rác thải bền vững và các nguồn năng lượng thay thế.

Việt Nam cũng đang chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn, nhấn mạnh vào tái chế và thu hồi tài nguyên. Sự chuyển dịch này mở ra cơ hội cho các công ty nước ngoài chuyên về công nghệ phân loại tiên tiến, ủ phân hoặc chuyển đổi chất thải thành nguyên liệu thô có thể tái sử dụng. Với việc chính phủ thúc đẩy các hoạt động bền vững, các nhà đầu tư vào công nghệ tái chế sẽ được hưởng lợi từ nhu cầu ngày càng tăng.

Một cơ hội quan trọng khác nằm ở quản lý chất thải công nghiệp và nguy hại. Ngành công nghiệp của Việt Nam tạo ra một lượng lớn chất thải, nhưng hiện tại đất nước này thiếu các cơ sở xử lý đầy đủ. Các công ty nước ngoài có chuyên môn về xử lý chất thải công nghiệp và xử lý chất thải nguy hại có vị thế tốt để lấp đầy khoảng trống này, đặc biệt là ở các khu công nghiệp có tốc độ tăng trưởng cao.

Mặc dù các khu vực đô thị chiếm ưu thế trên thị trường quản lý chất thải, các vùng nông thôn cũng có tiềm năng cho các giải pháp phi tập trung và hiệu quả về mặt chi phí. Các khu vực này đòi hỏi các công nghệ xử lý chất thải đơn giản hơn, giá cả phải chăng hơn, tạo cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài giới thiệu các hệ thống sáng tạo và có thể mở rộng quy mô phù hợp với nhu cầu của vùng nông thôn.

Khi Việt Nam tiếp tục đô thị hóa và công nghiệp hóa, lĩnh vực xử lý chất thải rắn đang sẵn sàng cho sự tăng trưởng đáng kể. Các nhà đầu tư nước ngoài có công nghệ tiên tiến, nguồn lực tài chính và chuyên môn vận hành có thể tận dụng thị trường đang phát triển này, đóng góp vào nỗ lực của Việt Nam hướng tới phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.

Kết luận

Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức đáng kể trong việc quản lý khối lượng chất thải rắn ngày càng tăng, nhưng với các chiến lược và khoản đầu tư đúng đắn, vẫn có tiềm năng cải thiện đáng kể. Việc áp dụng các công nghệ hiện đại như chuyển đổi chất thải thành năng lượng, thúc đẩy tái chế và ủ phân, nâng cao nhận thức của công chúng và cải cách chính sách có thể đưa Việt Nam hướng tới một hệ thống quản lý chất thải bền vững và hiệu quả hơn. Bằng cách đầu tư vào cơ sở hạ tầng xử lý chất thải và thúc đẩy văn hóa trách nhiệm với môi trường, Việt Nam có thể giảm thiểu tác động của chất thải đối với môi trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tiến gần hơn đến các mục tiêu phát triển bền vững của mình.

[1]Tiền Phong Online (2024). Các khu công nghiệp thải ra 550.000 tấn chất thải nguy hại mỗi năm. < Nguồn >

[2]Quản lý môi trường (2024). Hiện nay Việt Nam có bao nhiêu nhà máy điện rác? < Nguồn >

[3]Bộ Công Thương (2023). Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, biến chất thải rắn sinh hoạt thành tài nguyên. < Nguồn >

[4]Quốc hội (2020). Luật Bảo vệ Môi trường. < Nguồn >

[5]Chính phủ (2023). Kế hoạch điện VIII. < Nguồn >

Đọc thêm những bài phân tích khác