Tình hình quản lý chất thải hiện nay của Việt Nam

Việt Nam phát thải khoảng 60 nghìn tấn rác thải mỗi ngày, trong đó khu vực đô thị đóng góp hơn 60% khối lượng này. Chỉ riêng Hà Nội, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh đã phát thải ra hơn 20 nghìn tấn rác thải mỗi ngày. Một phần đáng kể là rác thải sinh hoạt, tiếp theo là rác thải công nghiệp, nông nghiệp và y tế [1].

Xử lý rác thải ở Việt Nam vẫn chủ yếu là thủ công và thô sơ. Tính đến năm 2023, 55% rác thải được xử lý thông qua chôn lấp không hợp vệ sinh, trong khi 20% được xử lý thông qua đốt ngoài trời và chỉ có 10% tổng lượng rác thải được xử lý đúng cách. Những bãi chôn lấp kém quản lý này góp phần gây ô nhiễm không khí và nước, trong khi việc đốt rác ngoài trời dẫn đến khí thải độc hại làm suy giảm chất lượng không khí và gây ra rủi ro cho sức khỏe hô hấp. Rác thải nhựa đã trở thành một vấn đề nghiêm trọng, với một phần đáng kể trôi ra sông và cuối cùng góp phần gây ô nhiễm biển.

Phương pháp xử lý rác thải tại Việt Nam năm 2023

Đơn vị = %

Nguồn : Cổng thông tin điện tử Quốc hội Việt Nam

Mặc dù có một số tiến triển trong việc triển khai các dự án thí điểm phân loại rác thải tại một số địa điểm trên cả nước, như Hà Nội, Hưng Yên, Bắc Ninh, Lào Cai và Thành phố Hồ Chí Minh, nhưng kết quả vẫn còn kém và không có nhiều triển vọng. Trên thực tế, việc phân loại rác thải ở Việt Nam còn thiếu nhất quán và chưa phát triển, chủ yếu là do nhận thức hạn chế của công chúng về tầm quan trọng của việc phân loại và thiếu các hệ thống dễ tiếp cận để thu gom phân biệt [2].

Ngoài ra, việc thiếu quy hoạch cụ thể cho các khu xử lý chất thải công nghiệp đã dẫn đến việc xây dựng các nhà máy xử lý chất thải gần các khu dân cư. Sự gần gũi này đã khiến cuộc sống hàng ngày của cư dân gần đó trở nên khó khăn hơn và góp phần làm tăng các bệnh về đường hô hấp trong các hộ gia đình bị ảnh hưởng [3].

Các điểm thu gom và xử lý rác thải gần khu dân cư

Nguồn: Báo điện tử Đài Tiếng nói Việt Nam

Quy định về phân loại rác thải tại nguồn ở Việt Nam từ năm 2025

Vào tháng 11 năm 2020, Chính phủ đã ban hành Luật số 72/2020/QH14 có hiệu lực từ năm 2022, trong đó yêu cầu tất cả các hộ gia đình và doanh nghiệp phải phân loại rác thải tại nguồn thành rác thải có thể tái chế, rác thải hữu cơ và rác thải khác trước tháng 1 năm 2025 [4].

• – Có thể tái chế: Nhựa, bìa cứng, thủy tinh, kim loại, hàng dệt may, rác thải điện tử, v.v.
• – Hữu cơ: Vỏ, lõi và cây trái cây, sản phẩm phụ từ thịt và hải sản, thức ăn thừa, thực phẩm hết hạn.
• – Chất thải khác: Chất thải bị ô nhiễm (ví dụ: tã lót, bao bì hóa chất), nhựa dùng một lần, chất thải nguy hại (ví dụ: pin, hóa chất), các vật dụng cồng kềnh, v.v.

Chất thải được phân loại này phải được lưu trữ trong các thùng chứa phù hợp để tránh rò rỉ, mùi hôi hoặc gây hại cho môi trường, đảm bảo chất thải có thể tái chế và không thể tái chế được vẫn được tách riêng để xử lý hiệu quả. Các hộ gia đình và doanh nghiệp phải chuyển chất thải được phân loại của mình đến các điểm thu gom được chỉ định hoặc các đơn vị thu gom được cấp phép vào các thời điểm đã định và việc đổ, đốt hoặc chôn chất thải gia đình trái phép bị nghiêm cấm.

Ngoài ra, rác thải cồng kềnh phải tự vận chuyển hoặc xử lý thông qua dịch vụ tháo dỡ, thu gom thuê đến các điểm thu gom rác thải được chỉ định. Các loại rác thải khác như kim loại, cao su, thủy tinh, nhựa tái sử dụng có thể bán cho các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động thu gom, tái chế rác thải. Theo Nghị định số 45/2022/NĐ-CP năm 2022, hộ gia đình, doanh nghiệp không thực hiện đúng quy định về phân loại rác thải sẽ bị phạt tiền lên đến 2 triệu đồng [5].

Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam trong hoạt động phân loại rác

Việc triển khai các sáng kiến quản lý rác mang lại những cơ hội đáng kể cho Việt Nam, bao gồm tăng trưởng kinh tế thông qua việc mở rộng ngành công nghiệp tái chế, thu hút đầu tư xanh và tạo ra việc làm mới. Về mặt môi trường, sáng kiến này giúp giảm ô nhiễm, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và giảm phát thải khí nhà kính, hỗ trợ các mục tiêu về khí hậu của Việt Nam là đạt được mức phát thải carbon ròng bằng 0 vào năm 2050 tại COP 26. [6]Về mặt xã hội, sáng kiến này cải thiện sức khỏe cộng đồng, nâng cao mức sống đô thị và thúc đẩy văn hóa bền vững.

Tuy nhiên, Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong nỗ lực cải thiện hệ thống xử lý và phân loại rác thải. Thứ nhất, trang thiết bị và cơ sở vật chất thu gom và vận chuyển rác thải sinh hoạt vẫn còn thiếu thốn. Theo khảo sát năm 2023 do Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội thực hiện, 80,6% hộ gia đình và 75,5% doanh nghiệp cho biết họ thiếu động lực phân loại rác thải tại nguồn vì tất cả rác thải đã phân loại cuối cùng đều được trộn lẫn và thu gom chung để xử lý tập trung [7]. Thứ hai, nhiều nhà máy xử lý rác hiện có đã lỗi thời và thiếu vốn, một số dự án vẫn chưa hoàn thành mặc dù đã được khởi công cách đây hơn một thập kỷ. Tại một số tỉnh như Đà Nẵng, Tiền Giang, Cần Thơ và Bến Tre, các điểm thu gom rác thải đã đạt công suất tối đa, dẫn đến tình trạng tích tụ rác thải quá mức và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng [8]. Cuối cùng, các chính sách của Chính phủ tập trung nhiều vào việc khuyến khích người dân phân loại rác thải tại nguồn, trong khi số lượng nhà máy xử lý rác thải đạt tiêu chuẩn vệ sinh và quy trình vẫn còn rất hạn chế. Sự can thiệp tích cực của các cơ quan có thẩm quyền là điều cần thiết để đẩy nhanh tiến độ phát triển các dự án này và đảm bảo hoàn thành đúng thời hạn.

Kết luận

Việt Nam đang ở thời điểm quan trọng trong hành trình quản lý chất thải của mình. Lượng rác thải ngày càng tăng, cùng với những thách thức về cơ sở hạ tầng không đầy đủ, tỷ lệ tái chế thấp và ô nhiễm môi trường đòi hỏi các giải pháp cấp bách và toàn diện. Trong khi các chính sách của chính phủ đang được thực hiện, cơ sở hạ tầng hiện đại hóa và thực thi nghiêm ngặt hơn là rất quan trọng để thúc đẩy các hoạt động xử lý chất thải có trách nhiệm và giảm sự phụ thuộc vào bãi chôn lấp. Bằng cách đầu tư vào các công nghệ tiên tiến và thu hút cộng đồng, Việt Nam có thể xây dựng một hệ thống quản lý chất thải bền vững, mở đường cho một tương lai sạch hơn và bền vững hơn.

[1]Báo điện tử VnExpress (2024). Phân loại rác thải tại nguồn ở Việt Nam bắt đầu từ năm 2025 < Truy cập >

[2]Môi trường A Châu (2023). Thực trạng phân loại rác thải sinh hoạt tại nguồn ở Việt Nam < Truy cập >

[3]Báo Tiền Phong (2024). Lò đốt rác gần khu dân cư < Truy cập >

[4]Cổng thông tin điện tử Chính phủ (2020). Luật số 72/2020/QH14: Luật bảo vệ môi trường < Truy cập >

[5]Cổng thông tin điện tử Chính phủ (2022). Nghị định số 45/2022/NĐ-CP: Xử phạt vi phạm hành chính về môi trường < Truy cập >

[6]Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (2024). Hồ sơ Biến đổi Khí hậu Việt Nam < Truy cập >

[7]Bản tin Truyền hình Việt Nam (2023). Phân loại rác thải sinh hoạt tại nguồn: Tình hình hiện nay tại Việt Nam < Truy cập >

[8]Đài Tiếng nói Việt Nam (2024). Khu xử lý rác thải toàn Đồng bằng sông Cửu Long vẫn còn hạn chế < Truy cập >

Đọc thêm những bài phân tích khác