Việt Nam đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng rác thải nhựa ngày càng gia tăng, với nhựa dùng một lần gây ô nhiễm đáng kể. Khi nhận thức về tính bền vững tăng lên, các doanh nghiệp và người tiêu dùng tìm kiếm các giải pháp thay thế thân thiện với môi trường. Bao bì phân hủy sinh học là một giải pháp đầy hứa hẹn, phân hủy nhanh hơn và giảm thiểu tác hại đến môi trường. Bài viết này khám phá quá trình chuyển đổi sang bao bì phân hủy sinh học của Việt Nam, tiềm năng tăng trưởng và những thách thức hiện tại.

Cuộc khủng hoảng rác thải nhựa ở Việt Nam

Theo một nghiên cứu chung của WWF-Việt Nam và Bộ Tài nguyên và Môi trường, Việt Nam thải ra đại dương khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa mỗi năm, xếp hạng trong số các quốc gia châu Á gây ô nhiễm nhựa đại dương hàng đầu [1]. Đáng chú ý, một phần ba lượng rác thải này là túi nilon, trong đó hơn 80% bị vứt bỏ sau một lần sử dụng [2]. Báo cáo Phân tích Ô nhiễm Rác thải Nhựa tại Việt Nam chỉ ra rằng phần lớn rác thải nhựa đổ ra đại dương đến từ bao bì thực phẩm mang đi (chiếm 44% tổng lượng rác thải), rác thải liên quan đến thủy sản (33%) và rác thải sinh hoạt (22%) [3].

Sự gia tăng rác thải nhựa có thể là do nền kinh tế bùng nổ và tăng trưởng công nghiệp, đặc biệt là trong các lĩnh vực như thực phẩm & đồ uống (F&B), thương mại điện tử và bán lẻ, cũng như các hoạt động sản xuất nông nghiệp. Sự phổ biến của rác thải bao bì thực phẩm có thể được giải thích bởi sự phổ biến rộng rãi của các dịch vụ mang đi và giao hàng, dẫn đến việc sử dụng rộng rãi các hộp đựng thực phẩm, cốc và ống hút nhựa dùng một lần. Ngoài ra, sự phát triển của ngành hàng tiêu dùng nhanh (FMCG), ngành bán lẻ và thương mại điện tử cũng góp phần tạo ra rác thải nhựa thông qua việc sử dụng bao bì nhựa cho nhiều sản phẩm khác nhau. Ngành nông nghiệp tại Việt Nam cũng đang đóng góp đáng kể vào việc tạo ra rác thải nhựa hàng năm (trên 1 triệu tấn rác thải nhựa được tạo ra ), với nhiều loại sản phẩm như bao bì thức ăn chăn nuôi, thuốc trừ sâu nông nghiệp, thuốc thú y, cũng như các công cụ và thiết bị đánh cá, [4]v.v.

Với thách thức cấp bách này, Việt Nam cần phải thay đổi cách tiếp cận bao bì một cách cấp bách. Việc áp dụng các giải pháp bao bì thay thế và thân thiện với môi trường không chỉ là nhu cầu cấp thiết mà còn là sự chuyển đổi tất yếu để phù hợp với xu hướng phát triển bền vững toàn cầu và giảm thiểu thiệt hại lâu dài cho môi trường.

Nỗ lực thúc đẩy bao bì bền vững: Chính sách và động lực của người tiêu dùng

Quá trình chuyển đổi sang bao bì thân thiện với môi trường ở Việt Nam phần lớn chịu ảnh hưởng bởi các chính sách của chính phủ, sự thay đổi sở thích của người tiêu dùng và nhu cầu thị trường.

Chính phủ Việt Nam đã có những biện pháp quản lý mạnh mẽ để hạn chế rác thải nhựa. Theo Điều 64 của Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2026, nhựa dùng một lần và bao bì nhựa không phân hủy sinh học sẽ bị cấm tại các trung tâm mua sắm, siêu thị, khách sạn và khu du lịch (trừ bao bì sản phẩm cụ thể) [5]. Hơn nữa, đến năm 2031, việc sản xuất và nhập khẩu nhựa dùng một lần và các sản phẩm chứa vi nhựa sẽ bị cấm hoàn toàn, ngoại trừ mục đích xuất khẩu hoặc các ứng dụng chuyên biệt [6]. Ngoài ra, chính phủ đã đưa ra các ưu đãi về thuế và chính sách hỗ trợ cho các công ty đầu tư vào các giải pháp bao bì thân thiện với môi trường, khuyến khích các doanh nghiệp chuyển đổi sang các giải pháp thay thế bền vững.

Người tiêu dùng Việt Nam đang ngày càng có ý thức hơn về các vấn đề môi trường, dẫn đến sự ưa chuộng ngày càng tăng đối với bao bì bền vững. Một cuộc khảo sát thị trường cho thấy 57,4% người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng trả thêm tiền cho bao bì thân thiện với môi trường nếu mức chênh lệch giá hợp lý, trong khi 41,1% chủ động lựa chọn bao bì bền vững khi có sẵn [7].

Yêu cầu của thị trường nước ngoài cũng đang định hình ngành công nghiệp bao bì của Việt Nam. Một số nhà xuất khẩu Việt Nam đã mất hợp đồng vào tay các đối thủ cạnh tranh quốc tế do không đáp ứng được các tiêu chuẩn bao bì bền vững [8]. Ví dụ, một số nhà xuất khẩu tôm Việt Nam đã mất quyền tiếp cận thị trường EU, trong khi các đối thủ cạnh tranh Thái Lan đã thành công bằng cách cung cấp các giải pháp bao bì có thể phân hủy sinh học hoặc tái chế [9].

Sự gia tăng của bao bì phân hủy sinh học tại Việt Nam

Trước tình hình đáng báo động về tình trạng tiêu thụ túi nilon và được thúc đẩy bởi các chính sách của chính phủ và sở thích của khách hàng, thị trường Việt Nam đang dần chuyển dịch sang các giải pháp bao bì thân thiện với môi trường hơn. Thị trường đã chứng kiến sự xuất hiện của nhiều loại bao bì bền vững, như bao bì tái sử dụng, bao bì tái chế, bao bì sinh khối và đặc biệt là bao bì phân hủy sinh học.

Hình ảnh 1. Các loại bao bì thân thiện với môi trường chính

Nguồn: Renouvo

Bao bì phân hủy sinh học được coi là một bước đột phá quan trọng trong ngành bao bì do khả năng phân hủy tự nhiên trong môi trường trong thời gian ngắn (1,5 – 2 năm) trong khi vẫn duy trì khả năng sử dụng tương tự như bao bì nhựa thông thường [10]. Bao bì phân hủy sinh học phân hủy thông qua hoạt động của vi khuẩn thành nước, CO₂ và chất dinh dưỡng, sau đó trở lại đất [11].

Vật liệu đóng gói phân hủy sinh học được sản xuất theo hai cách chính: trực tiếp từ các hợp chất có nguồn gốc tự nhiên hoặc thông qua các ứng dụng công nghệ sinh học [12]. Tinh bột được coi là nguyên liệu thô đầy hứa hẹn cho bao bì phân hủy sinh học do chi phí thấp và tính sẵn có, và có thể có nguồn gốc từ nhiều loại cây trồng khác nhau như khoai tây, ngô, sắn và gạo [13].

Nhiều nhà bán lẻ và doanh nghiệp lớn tại Việt Nam đang tích cực áp dụng bao bì phân hủy sinh học và thúc đẩy các sáng kiến thân thiện với môi trường. Các siêu thị đang tăng cường nhập khẩu các sản phẩm phân hủy sinh học hoàn toàn và đưa ra các ưu đãi để giảm sử dụng nhựa. Vinmart giảm giá 1.000 đồng cho khách hàng từ chối túi nhựa, trong khi Aeon Việt Nam thúc đẩy chiến dịch “Mang theo túi của riêng bạn” [14]. Big C, hợp tác với An Phát Holdings (một trong những nhà sản xuất bao bì phân hủy sinh học lớn nhất tại Việt Nam), triển khai sáng kiến “Earth Day Compostable” để thay thế túi nhựa dùng một lần bằng các sản phẩm thay thế phân hủy sinh học [15]. Lotte Mart có các khu vực dành riêng cho các sản phẩm thân thiện với môi trường như dao kéo và ống hút phân hủy sinh học và đặt mục tiêu loại bỏ túi nhựa vào năm 2025. [16]Các khách sạn và bệnh viện hàng đầu, bao gồm Daewoo Hotel, Lotte Hotel, Bệnh viện Bảo Sơn và Vinpearl Resort, cũng đã chuyển sang sử dụng túi phân hủy sinh học để hỗ trợ các nỗ lực phát triển bền vững [17].

Hình ảnh 2. Sản phẩm túi nilon phân hủy sinh học AnEco của Tập đoàn An Phát Holdings được công nhận là “Thương hiệu quốc gia Việt Nam” năm 2022

Nguồn: VnExpress

Với sự hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ, nhận thức ngày càng tăng của người tiêu dùng và sự đổi mới của ngành, thị trường bao bì phân hủy sinh học của Việt Nam có tiềm năng mở rộng đáng kể.

Những thách thức hiện tại của bao bì phân hủy sinh học tại Việt Nam

Mặc dù có nhiều ưu điểm, bao bì phân hủy sinh học vẫn phải đối mặt với một số thách thức tại Việt Nam [18]. Mặc dù được thiết kế để phân hủy nhanh hơn nhựa thông thường, tuổi thọ thực tế của nó có thể bị hạn chế ^. Vật liệu phân hủy sinh học có thể không bền bằng nhựa truyền thống, điều này có thể hạn chế ứng dụng của chúng trong một số ngành công nghiệp [19]. Một rào cản đáng kể khác là chi phí. Hiện nay, bao bì phân hủy sinh học đắt hơn 10-15% so với các loại nhựa thay thế thông thường, khiến một số doanh nghiệp và người tiêu dùng khó tiếp cận hơn[20]

Hơn nữa, việc xây dựng hệ thống phân hủy bao bì phân hủy sinh học cũng là một thách thức lớn vì điều này đòi hỏi một kỹ thuật xử lý rất đặc biệt với các điều kiện môi trường phù hợp. Nếu được đưa đến bãi chôn lấp, vật liệu phân hủy sinh học có thể không phân hủy hiệu quả do thiếu oxy. Một số loại nhựa phân hủy sinh học trong bãi chôn lấp có thể tạo ra khí mê-tan (CH₄), một loại khí nhà kính mạnh [21]. Nhựa phân hủy sinh học trộn với nhựa thông thường cũng có thể làm ô nhiễm các quy trình tái chế, làm giảm chất lượng vật liệu tái chế. Nếu không có hệ thống phân loại và xử lý rác thải phù hợp, lợi ích về môi trường của nó có thể không được nhận ra đầy đủ và thậm chí có thể gây ra những rủi ro không mong muốn.

Kết luận

Quá trình chuyển đổi sang bao bì bền vững của Việt Nam đang có đà phát triển, được thúc đẩy bởi các chính sách của chính phủ, nhận thức của người tiêu dùng và các nỗ lực phát triển bền vững của doanh nghiệp. Sự xuất hiện của bao bì phân hủy sinh học đánh dấu một bước tiến quan trọng trong cuộc chiến chống rác thải nhựa của Việt Nam. Tuy nhiên, những thách thức như chi phí cao, khoảng cách về cơ sở hạ tầng và hạn chế về hiệu suất phải được giải quyết để đảm bảo thành công lâu dài của bao bì phân hủy sinh học tại Việt Nam.

[1]Cổng thông tin điện tử Hải Phòng. Đến năm 2025, sử dụng 100% túi nilon và bao bì thân thiện với môi trường tại các trung tâm thương mại, siêu thị trên địa bàn thành phố. < Truy cập >

[2]CESTI. Phát triển nhựa phân hủy sinh học tại Việt Nam < Truy cập >

[3]Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam. Rác thải nhựa đại dương và những con số tự nói lên điều đó < Truy cập >

[4]Báo Tài nguyên và Môi trường. Giảm thiểu rác thải nhựa trong nông nghiệp < Truy cập >

[5]Cổng thông tin điện tử Bộ Công Thương (MOIT). Sau năm 2025, không lưu thông hoặc sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần hoặc bao bì nhựa không phân hủy sinh học trong các trung tâm thương mại, siêu thị.< Truy cập >

[6]Cổng thông tin điện tử Bộ Công Thương (MOIT). Sau năm 2025, không lưu thông hoặc sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần hoặc bao bì nhựa không phân hủy sinh học trong các trung tâm thương mại, siêu thị.< Truy cập >

[7]Bộ Bảo tồn Năng lượng và Phát triển Bền vững. Thay đổi hành vi của người tiêu dùng thông qua việc sử dụng bao bì xanh < Truy cập >

[8]CafeF. Thị trường bao bì Việt Nam trị giá hơn 4 tỷ đô la đang đối mặt với áp lực “xanh hóa” và nguy cơ mất đơn hàng vào tay đối thủ nước ngoài.< Truy cập >

[9]CafeF. Thị trường bao bì Việt Nam trị giá hơn 4 tỷ đô la đang đối mặt với áp lực “xanh hóa” và nguy cơ mất đơn hàng vào tay đối thủ nước ngoài.< Truy cập >

[10]Hiệp hội Bao bì Việt Nam. Bao bì phân hủy sinh học: Lựa chọn đúng đắn để bảo vệ môi trường < Truy cập >

[11]Renouvo. Các loại vật liệu đóng gói phân hủy sinh học và 5 bước sử dụng chúng < Truy cập >

[12]Hiệp hội Bao bì Việt Nam. Bao bì phân hủy sinh học: Lựa chọn đúng đắn để bảo vệ môi trường < Truy cập >

[13]Hiệp hội Bao bì Việt Nam. Bao bì phân hủy sinh học: Lựa chọn đúng đắn để bảo vệ môi trường < Truy cập >

[14]AnEco. Doanh nghiệp Việt Nam tăng cường sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường < Truy cập >

[15]AnEco. Doanh nghiệp Việt Nam tăng cường sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường < Truy cập >

[16]AnEco. Doanh nghiệp Việt Nam tăng cường sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường < Truy cập >

[17]AnEco. Doanh nghiệp Việt Nam tăng cường sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường < Truy cập >

[18]Europlas. Ưu điểm và nhược điểm của bao bì phân hủy sinh học < Truy cập >

[19]Europlas. Ưu điểm và nhược điểm của bao bì phân hủy sinh học < Truy cập >

[20]Europlas. Ưu điểm và nhược điểm của bao bì phân hủy sinh học < Truy cập >

[21]Europlas. Ưu điểm và nhược điểm của bao bì phân hủy sinh học < Truy cập >

Đọc thêm những bài phân tích khác