Tổng quan về tình hình điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam

Việt Nam ngày càng được công nhận là một ngôi sao đang lên trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời. Bức xạ mặt trời tại Việt Nam cũng được coi là nguồn năng lượng vô hạn. Bức xạ mặt trời trung bình có thể đạt khoảng 3-5 kWh/m² mỗi ngày, với trung bình 2.500 đến 3.000 giờ nắng mỗi năm. Việt Nam cũng có thể lắp đặt các tấm pin mặt trời ở nhiều khu vực khác nhau, bao gồm các vùng ven biển, trên hồ, ở đồng bằng, miền núi và trên mái nhà, v.v[1]. Tính đến cuối năm 2022, hệ thống điện của Việt Nam có tổng công suất lắp đặt là 80.704 MW, trong đó điện mặt trời chiếm khoảng 16.567 MW, chiếm khoảng 20,5% (với hơn 9.000 MW đến từ điện mặt trời trên mái nhà). Đến năm 2030, chính phủ Việt Nam đặt mục tiêu đạt công suất điện mặt trời 20,6 GW, cho thấy cam kết rõ ràng trong việc khai thác nguồn tài nguyên tái tạo này[2].

Điện mặt trời trên mái nhà mang lại lợi thế độc đáo tại các khu vực đô thị đông dân của Việt Nam, nơi không gian cho các trang trại điện mặt trời lắp trên mặt đất bị hạn chế. Các tòa nhà dân cư và thương mại cung cấp vị trí lý tưởng cho các tấm pin mặt trời, giúp giảm thiểu mức tiêu thụ năng lượng và giảm hóa đơn tiền điện. Tiềm năng này đặc biệt rõ rệt ở các trung tâm đô thị như Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội, nơi nhu cầu năng lượng đang tăng nhanh chóng. Khi đất nước tiếp tục đô thị hóa, các hệ thống điện mặt trời trên mái nhà có thể đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng đồng thời thúc đẩy các hoạt động bền vững.

Công nhân lắp điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam

Thông báo cáo chí của Bộ Công Thương (Nguồn)

Chính sách và hỗ trợ của chính phủ

Chính phủ Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ đối với phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt thông qua các chính sách và khuôn khổ pháp lý. Việc đưa FiT vào thông qua Quyết định 11/2017/QĐ- TTg [3]là một cột mốc quan trọng, cung cấp mức giá hấp dẫn cho các nhà sản xuất năng lượng mặt trời. Theo các mức giá này, điện mặt trời trên mái nhà được tạo ra và đưa trở lại lưới điện được đền bù ở mức giá cố định, đảm bảo lợi tức đầu tư ổn định cho chủ nhà và doanh nghiệp.

Ngoài các mức giá mua điện (FiTs), chính phủ đã đặt ra các mục tiêu đầy tham vọng cho phát triển năng lượng tái tạo, nổi bật trong Quyết định 500/QĐ-TTg, hay còn gọi là Quy hoạch Phát triển Điện lực VIII (PDP VIII). Kế hoạch này nêu rõ tiềm năng điện mặt trời của Việt Nam khoảng 963.000 MW và ước tính từ nay đến năm 2030, tổng công suất nguồn điện mặt trời sẽ tăng lên 967.100 MW. Mục tiêu đến năm 2050 là nâng tổng công suất lên 168.594 – 189.294 MW, với công suất sản xuất đạt 252,1 – 291,5 tỷ kWh, tương đương với 50% hộ gia đình sử dụng điện mặt trời mái nhà để tự sản xuất và tiêu thụ (để sử dụng nội bộ, không bán điện trở lại lưới điện quốc gia)[4].

Cùng với đó, Chính phủ cũng đang có những hành động thúc đẩy phát triển sử dụng điện mặt trời trên mái nhà. Ví dụ, trong trường hợp các dự án tư nhân (hộ gia đình, cơ quan công cộng, tòa nhà văn phòng, v.v.), việc lắp đặt hệ thống điện mặt trời trên mái nhà để tự sản xuất và tự tiêu thụ (không nhằm mục đích thương mại) đang được thảo luận để đơn giản hóa các thủ tục xây dựng càng nhiều càng tốt.[5] Những sáng kiến này nhằm mục đích thúc đẩy tiết kiệm năng lượng và tính bền vững, thúc đẩy văn hóa áp dụng năng lượng tái tạo.

Những cái tên nổi bật

Sự phát triển của điện mặt trời trên mái nhà tại Việt Nam liên quan đến nhiều bên tham gia chính, bao gồm các cơ quan chính phủ, các công ty tư nhân và các tổ chức tài chính. Bộ Công Thương (MOIT) đóng vai trò trung tâm trong việc xây dựng các chính sách và quy định quản lý ngành năng lượng, trong khi Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) chịu trách nhiệm quản lý lưới điện quốc gia và tạo điều kiện kết nối các hệ thống điện mặt trời trên mái nhà.

Các công ty tư nhân cũng nổi lên như những người đóng góp đáng kể vào bức tranh năng lượng mặt trời. Các công ty địa phương như SolarBK , TTC Group và Sao Mai Group đang tích cực tham gia vào sản xuất và lắp đặt các tấm pin và hệ thống năng lượng mặt trời. Các công ty này không chỉ cung cấp giá cả cạnh tranh mà còn cung cấp các lựa chọn tài chính để giúp các hộ gia đình và doanh nghiệp dễ tiếp cận hơn với các hệ thống lắp đặt năng lượng mặt trời trên mái nhà.

Các công ty quốc tế, bao gồm các công ty lớn như SunPower và First Solar, cũng đã thâm nhập thị trường Việt Nam, mang theo công nghệ và chuyên môn tiên tiến. Sự tham gia của họ đã góp phần tăng cường cạnh tranh và đổi mới, giảm chi phí và cải thiện chất lượng sản phẩm năng lượng mặt trời cung cấp cho người tiêu dùng.

Bảng dưới đây so sánh sự khác biệt về điện mặt trời trên mái nhà do các bên khác nhau cung cấp

Nguồn: Phân tích của B&Company

Ngoài ra, các tổ chức tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ sự phát triển của điện mặt trời trên mái nhà. Các ngân hàng và quỹ đầu tư ngày càng cung cấp các khoản vay xanh và các lựa chọn tài chính phù hợp với các dự án năng lượng tái tạo. Việc tiếp cận vốn này rất cần thiết đối với các cá nhân và doanh nghiệp muốn đầu tư vào công nghệ năng lượng mặt trời, qua đó thúc đẩy hơn nữa việc áp dụng điện mặt trời trên mái nhà trên khắp cả nước.

Cơ hội và thách thức

Tiềm năng phát triển điện mặt trời trên mái nhà tại Việt Nam là rất lớn, mở ra nhiều cơ hội. Nhận thức ngày càng tăng về biến đổi khí hậu và nhu cầu về các giải pháp năng lượng bền vững đã dẫn đến sự quan tâm ngày càng tăng đối với năng lượng tái tạo ở cả người tiêu dùng và doanh nghiệp. Khi giá năng lượng tiếp tục tăng, điện mặt trời trên mái nhà cung cấp một giải pháp thay thế khả thi, mang lại khả năng tiết kiệm chi phí dài hạn và độc lập về năng lượng. Hơn nữa, xu hướng đô thị hóa ở Việt Nam tạo ra một thị trường đáng kể cho các hệ thống lắp đặt điện mặt trời trên mái nhà. Khi ngày càng nhiều người chuyển đến các thành phố, nhu cầu về điện dự kiến sẽ tăng vọt. Điện mặt trời trên mái nhà có thể giúp giảm bớt áp lực cho lưới điện quốc gia, đặc biệt là trong các giai đoạn nhu cầu cao điểm. Ngoài ra, năng lượng mặt trời có thể góp phần tạo việc làm trong các lĩnh vực lắp đặt, bảo trì và sản xuất, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Thêm vào đó, điều này mở ra tiềm năng lớn cho đầu tư nước ngoài. Cùng với sự hỗ trợ từ Chính phủ, xu hướng chuyển dịch sang năng lượng bền vững phù hợp với các xu hướng đầu tư toàn cầu, khiến Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư nước ngoài muốn tận dụng quá trình chuyển đổi sang năng lượng xanh.

Tuy nhiên, một số thách thức phải được giải quyết để hiện thực hóa đầy đủ tiềm năng của điện mặt trời trên mái nhà tại Việt Nam. Một rào cản lớn là người tiêu dùng thiếu nhận thức và hiểu biết về công nghệ năng lượng mặt trời. Nhiều người dùng tiềm năng vẫn còn ngần ngại đầu tư do hiểu lầm về chi phí, hiệu quả và bảo trì. Các chiến dịch giáo dục công chúng và các nỗ lực tiếp cận là điều cần thiết để xóa tan những quan niệm sai lầm và khuyến khích áp dụng.

Một thách thức khác là khuôn khổ pháp lý xung quanh điện mặt trời trên mái nhà. Mặc dù các chính sách của chính phủ có lợi, vẫn còn những khoảng trống trong việc thực hiện và thực thi các quy định này. Việc đơn giản hóa quy trình cấp phép và đảm bảo các hướng dẫn rõ ràng về kết nối lưới điện có thể giúp thúc đẩy sự phát triển của các công trình lắp đặt điện mặt trời trên mái nhà.

Ngoài ra, bối cảnh tài chính còn gây ra trở ngại cho một số người dùng tiềm năng. Trong khi các khoản vay xanh và các lựa chọn tài chính đang trở nên dễ tiếp cận hơn, nhiều doanh nghiệp nhỏ và hộ gia đình thu nhập thấp vẫn có thể gặp khó khăn trong việc đảm bảo nguồn tài trợ cho các dự án năng lượng mặt trời. Việc phát triển các giải pháp tài chính sáng tạo, chẳng hạn như các sáng kiến năng lượng mặt trời cộng đồng, có thể giúp giải quyết những rào cản này và thúc đẩy sự tham gia rộng rãi hơn.

Kết luận

Tiềm năng phát triển điện mặt trời trên mái nhà tại Việt Nam là rất lớn, được thúc đẩy bởi sự kết hợp giữa các chính sách thuận lợi của chính phủ, ánh sáng mặt trời dồi dào và nhu cầu ngày càng tăng của thị trường đối với năng lượng tái tạo. Với các mục tiêu đầy tham vọng của chính phủ và sự hỗ trợ liên tục, lĩnh vực điện mặt trời trên mái nhà đang sẵn sàng cho sự tăng trưởng đáng kể trong những năm tới.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa tiềm năng này đòi hỏi những nỗ lực đồng bộ để giải quyết những thách thức hiện tại, bao gồm nhận thức của người tiêu dùng, khuôn khổ pháp lý và các lựa chọn tài chính. Bằng cách thúc đẩy sự hợp tác giữa các bên liên quan chính và triển khai các sáng kiến tiếp cận hiệu quả, Việt Nam có thể khai thác thành công tiềm năng điện mặt trời trên mái nhà của mình. Sự chuyển đổi này không chỉ hứa hẹn sẽ tăng cường an ninh năng lượng và tính bền vững mà còn đưa Việt Nam trở thành quốc gia dẫn đầu trong bối cảnh năng lượng tái tạo của Đông Nam Á. Khi đất nước hướng tới một tương lai xanh hơn, điện mặt trời trên mái nhà chắc chắn sẽ đóng vai trò then chốt trong việc định hình một hệ sinh thái năng lượng bền vững.

[1] EVN (2017). Phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam: tiềm năng to lớn chưa được khai thác. <Nguồn>

[2] VnEconomy (2023). Điện mặt trời vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển. <Nguồn>

[3] Thủ tướng Chính phủ (2017). Về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam. <Nguồn>

[4] Thủ tướng Chính phủ (2023). Phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. <Nguồn>

[5] Thông tấn xã Việt Nam (2024). Đơn giản hóa tối đa thủ tục để khuyến khích phát triển điện mặt trời áp mái. <Nguồn>

Đọc thêm những bài phân tích khác